Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Temel İslam Bilimleri Bölüm, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2019
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Mahmut Nebati
Danışman: Halil İbrahim Bulut
Özet:
Mâturîdîlik, Mâverâünnehir'de Hanefî âlimlerin katkılarıyla vücut bulan
ve özü itibarıyla Hanefî mezhebinin devamı olan itikâdî mezhebin adıdır.
Hanefîler'in itikâd'ta "Mâturîdî" olarak anılmaya başlanması Ebu
Hanife'den yaklaşık beş asır sonradır. Akla ehemmiyet vermeleriyle
tanınan Hanefiler'in naslarla ilişkisinin zayıf olduğu çeşitli
vesilelerle dile getirilmiştir. Bu olumsuz algının oluşmasında mezhebe
mensub âlimlerin aşırı guruplarla mücadele ederken daha ziyade aklî
usuller kullanma-larının etkisi büyüktür. Doğrusu "ilahi din" inanç
esaslarının naslarla belirlendiği bir olgudur. Nitekim, İslâm
âlimlerinin ittifak ettiği bu husus aklın da bir gereğidir.
Dola-yısıyla, itikâdî bir mezhebin teşekkülü araştırılırken, mezhep-nass
ilişkisine dair verile-rin ve kullanılacak metodun doğru tespit
edilmesi gerekmektedir. Bu anlayışla, araş-tırmada epistemoloji, mucize
ve kabir azabı örnekliğinde Ebû Hanife ile birlikte mez-hebin ilk
temsilcileri ve ardından Mâverâünnehir'in Hanefî kelâmcılarının eserleri
kro-nolojik olarak incelenmiştir. Eserlerdeki görüşlerin objektif bir
yaklaşımla ve zaman-fikir-hadise irtibatını dikkate alarak tespit
edilmesi için mezhepler tarihi metoduna âzami ölçüde riayet edilmiştir.
Neticede Mâturîdî'nin derin etkisini taşımakla birlikte
"Mâturîdîler'in", mezhebin miheng noktası olan Ebu Hanife'nin naslarla
kurduğu güçlü, sağlıklı bağı ve bunlardan kaynaklanan inanç esaslarını
koruduğu görülmüştür. Bu itibarla, Hanefîliğin "Mâturîdîliğe" dönüşme
sürecindeki naslarla olan ilişkisini doğan, büyüyen ve gelişen ama her
zaman aslını koruyan insanda görülen fiziksel değişmelere
benzetebiliriz. Başka bir deyişle, Ebû Hanife tarafından ortaya konulan
esasların değiştirilmediğini, belki zaman içinde çeşitlendirilerek
geliştirildiğini söyle-yebiliriz. Sonuç olarak Mâturîdînin katkılarının
önemini vurgulamakla birlikte, Ebû Hanîfe'nin mezhebini takip edenlerin
en fazla Hanîfe-Mâturîdîlik şeklinde tanımlanması gerektiğini
düşünüyoruz.