Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: JAVID SULEYMANLI
Danışman: Demet Çak
Özet:
Dünyanın yörüngesi dışında ticari amaçla yürütülen konumlandırma, veri,
geniş bant internet ve televizyon faaliyetleri, coğrafi bilgi sistemleri odaklı
faaliyetleri, haberleşme ve ulaştırma hizmetleri, uydu üretimi, fırlatıcı ve taşıyıcı
üretimleri ve başka uzay tabanlı faaliyetlerden oluşan uzay ekonomisi, günümüzde
yükselen bir sektör haline gelmiştir. Uzay ekonomisi, uzay turizmi, uzay
madenciliği, uzay harpı ve uzay istihbaratı gibi faaliyet alanlarının da gelişmesi ile,
yerleşik olan ekonomik düzene alternatif bir ekosistem olarak görülmektedir. 1960
`lı yıllarda ABD ve SSCB öncülüğünde yaşanan uzay keşifleri ve
operasyonları ile başlayan “uzay çağı”, 2020`li yıllarda çok gelişmiş bir sektör haline
gelmiştir. Onlarla büyük uzay devletinin içinde bulunduğu bu ekosistemde,
gelişmekte olan ülkelerin de payının artması ile uzay ekonomisi evrensel bir ilgi
odağı haline gelmiştir.
Özellikle, 2000`li yıllardan itibaren NASA öncülüğünde yaşanan kamu-özel
ortaklıkları sonucu önemsenecek derecede ciddi bir piyasa oluşturan uzay şirketleri
ortaya çıkmıştır. Uydu üretiminden, internet sağlayıcılığına kadar uzay ekosisteminin
tüm aşamalarında faaliyet gösteren bu özel girişimler, şu anki uzay sektörünün
lokomotifini oluşturmaktadırlar. Durmadan büyüyen bu pazarın hacmi, 2022 yılına
göre yarım trilyon dolara yaklaştığı tahmin edilmektedir. Uzaya yönelik girişimlerde
ortak faaliyetlerin sayının artması, kamu-özel ortaklıklarının genişlemesi, uzay
ekonomisine yönelik yatırımların hızla yükselmesi gibi hususlar, uzay ekonomisi
trendinin uzun yıllar devam edeceğini ve küreselleşmenin de etkisi ile bu ekosistemin
tüm dünya ülkeleri için erişilebilir olacağı düşünülmektedir.
Doktora tezinin temel amacı, uzay ekonomisinin hacminin büyüklüğüne göre
seçilmiş 10 büyük uzay devletinin verileri ile uzay gelirlerinin belirleyicilerinin neler
4
olduğunun panel veri analizi yöntemleri ile analiz edilmesidir. Dört bölümden oluşan
tezin ilk bölümünde uzay faaliyetlerinin kavramsal ve teknik boyutu, ikinci bölümde
ise uzay ekonomisinin yapısı ve aktörleri ele alınmıştır. Tezin üçüncü bölümünde
uzay ekonomisinin finansman kaynakları güncel veriler ile aktarılmış, dördüncü
bölümünde ise ampirik analiz yürütülmüştür. Ampirik analizin sonuçlarına göre,
uzaya yönelik kamu yatırımlarındaki artışın, uzay ekonomisindeki istihdam
sayısındaki artışın ve internet kullanıcısı sayısındaki artışın, uzay ekonomisinin
gelirlerini artırdığı bulguları elde edilmiştir.