UZAY EKONOMİSİ VE UZAY EKONOMİSİNİN GELİRLERİNİN BELİRLEYİCİLERİNE YÖNELİK EKONOMETRİK MODEL DENEMESİ


Thesis Type: Doctorate

Institution Of The Thesis: Istanbul University, Institute of Social Sciences, İktisat Bölümü, Turkey

Approval Date: 2022

Thesis Language: Turkish

Student: JAVID SULEYMANLI

Supervisor: Demet Çak

Abstract:

Dünyanın yörüngesi dışında ticari amaçla yürütülen konumlandırma, veri,

geniş bant internet ve televizyon faaliyetleri, coğrafi bilgi sistemleri odaklı

faaliyetleri, haberleşme ve ulaştırma hizmetleri, uydu üretimi, fırlatıcı ve taşıyıcı

üretimleri ve başka uzay tabanlı faaliyetlerden oluşan uzay ekonomisi, günümüzde

yükselen bir sektör haline gelmiştir. Uzay ekonomisi, uzay turizmi, uzay

madenciliği, uzay harpı ve uzay istihbaratı gibi faaliyet alanlarının da gelişmesi ile,

yerleşik olan ekonomik düzene alternatif bir ekosistem olarak görülmektedir. 1960

`lı yıllarda ABD ve SSCB öncülüğünde yaşanan uzay keşifleri ve

operasyonları ile başlayan “uzay çağı”, 2020`li yıllarda çok gelişmiş bir sektör haline

gelmiştir. Onlarla büyük uzay devletinin içinde bulunduğu bu ekosistemde,

gelişmekte olan ülkelerin de payının artması ile uzay ekonomisi evrensel bir ilgi

odağı haline gelmiştir.

Özellikle, 2000`li yıllardan itibaren NASA öncülüğünde yaşanan kamu-özel

ortaklıkları sonucu önemsenecek derecede ciddi bir piyasa oluşturan uzay şirketleri

ortaya çıkmıştır. Uydu üretiminden, internet sağlayıcılığına kadar uzay ekosisteminin

tüm aşamalarında faaliyet gösteren bu özel girişimler, şu anki uzay sektörünün

lokomotifini oluşturmaktadırlar. Durmadan büyüyen bu pazarın hacmi, 2022 yılına

göre yarım trilyon dolara yaklaştığı tahmin edilmektedir. Uzaya yönelik girişimlerde

ortak faaliyetlerin sayının artması, kamu-özel ortaklıklarının genişlemesi, uzay

ekonomisine yönelik yatırımların hızla yükselmesi gibi hususlar, uzay ekonomisi

trendinin uzun yıllar devam edeceğini ve küreselleşmenin de etkisi ile bu ekosistemin

tüm dünya ülkeleri için erişilebilir olacağı düşünülmektedir.

Doktora tezinin temel amacı, uzay ekonomisinin hacminin büyüklüğüne göre

seçilmiş 10 büyük uzay devletinin verileri ile uzay gelirlerinin belirleyicilerinin neler


4

olduğunun panel veri analizi yöntemleri ile analiz edilmesidir. Dört bölümden oluşan

tezin ilk bölümünde uzay faaliyetlerinin kavramsal ve teknik boyutu, ikinci bölümde

ise uzay ekonomisinin yapısı ve aktörleri ele alınmıştır. Tezin üçüncü bölümünde

uzay ekonomisinin finansman kaynakları güncel veriler ile aktarılmış, dördüncü

bölümünde ise ampirik analiz yürütülmüştür. Ampirik analizin sonuçlarına göre,

uzaya yönelik kamu yatırımlarındaki artışın, uzay ekonomisindeki istihdam

sayısındaki artışın ve internet kullanıcısı sayısındaki artışın, uzay ekonomisinin

gelirlerini artırdığı bulguları elde edilmiştir.