Nisan
2023

"Süpernova Kalıntısı 0509-67.5’in X-Işın Özellikleri" isimli TÜBİTAK 1002 projemiz kabul edildi

Bu proje önerisinde, Büyük Macellan Bulutsusundaki (LMC) genç ve parlak süpernova kalıntılarından (SNR) biri olan olan 0509-67.5’in Chandra ACIS (Advanced CCD Imaging Spectrometer) arşiv verileri incelenerek konumsal-çözünürlüklü detaylı bir X-ışın tayf analizinin gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Literatürde 0509-67.5’in konumsal-çözünürlüklü tayfsal analizi şimdiye kadar yapılmamıştır. Bu nedenle atılan madde ve çevresel ortamın ayrıntılı yapıları belirsiz kalmıştır. SNR'nin yüksek çözünürlüklü tayfsal analizi kalıntının konumsal olarak kimyasal yapısının, böylece ata yıldızın doğasının, patlama özelliklerinin ve SNR dinamiklerinin ortaya çıkarılmasına olanak sağlar. Kalıntının tüm detaylarını araştırabilmek için, yüksek foton istatistiklerinin sağlanması gerekmektedir. Bu amaçla proje önerisinde Chandra ACIS-S3 dedektörü ile 20 yıllık bir süre içinde elde edilen 17 gözlem verisi toplanacaktır. Yaklaşık 525 ks’lik gözlem verisi kullanılarak yapılması planlanan bu detaylı tayfsal çalışma sayesinde, incelenen SNR’de atılan maddenin farklı bölge ve doğrultuları için elektron sıcaklığı, iyonlaşma zaman ölçeği, salma ölçeği gibi plazma parametreleri hesaplanırken, kalıntının element bolluk dağılımı da konumsal olarak belirlenecektir. Böylece atılan maddedeki asimetriler de ortaya çıkarılabilecektir. Ayrıca öncü şokun süpürdüğü çevresel maddenin fiziksel yapısı da bu proje çalışmasıyla ortaya çıkarılacaktır. Kalıntının çevresel maddesinin incelenmesine yönelik bulgular LMC’in yerel element bolluğuna dair ipuçlarını sunacaktır. Tayfsal analizlerden elde edilen element bollukları kullanılarak atılan maddenin kütlesi hesaplanacak ve ata yıldızın kütlesi ve metal bolluğuna dair ipuçları elde edilebilecektir. Bunun yanında, kalıntının 20 yıl boyunca elde edilen görüntüleri analiz edilerek, patlama ile oluşan şokun genişleme hızı belirlenecek ve kalıntının yaşı duyarlı bir şekilde elde edilecektir. Bu araştırmadan elde edilecek bulgular diğer süpernova kalıntılarının özellikleri ile bir karşılaştırma yapılmasına fırsat verecektir. Bu da süpernova patlamalarının karmaşık yapılarının anlaşılmasına ve süpernova modellerinin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır.