Temmuz
2023

Gaia ve TESS Uydu Verilerinde Açık Kümeler: Değişen Yıldız Keşifleri ve Farklı Tür Değişen Yıldızların Parametreleriyle Yaş ve Metal Bolluk İlişkisinin Araştırılması

Yer tabanlı gökyüzü tarama gözlemleri ve uydu teleskoplarının, astronomi ve astrofizik alanlarında ulaşılan bilgi birikimine katkısı oldukça önemlidir. Özellikle önce CoRoT, Kepler ve son dönemde TESS ile duyarlılığı yüksek ve kesintisiz elde edilebilen fotometrik veri, çok sayıda ötegezegenin yanında çok sayıda değişen yıldız keşfini de beraberinde getirdi. Bu sayede, yer tabanlı tayfsal gözlemlerin de desteğiyle, çift çizgili ayrık örten çift yıldızların bileşenlerinin kütle ve yarıçaplarında belirsizlikler %1’in altına düşmeye başladı. Yıldız yapı ve evrim modellerinin testlerinde oldukça kritik olan yıldızların temel parametreleri çok daha hassas belirlenirken, önemli sayıda örten çift yıldızda bünyesel değişimler de keşfedilmeye başlandı. Pulsasyon yapan değişen yıldızların uydu gözlemleri, onların frekans davranışlarının ayrıntılı çözümlenmesini sağlarken mod analizleriyle beraber iç yapılarının anlaşılmasında önemli bilgiler üretildi. Diğer taraftan keşiflerin artmasıyla sismik Hertzsprung-Russell (H-R) diyagramındaki yoğunluk oldukça arttı ve özellikle kararsızlık bölgesi ve yakınlarında farklı tür değişenlerin birbirine benzer değişimler sergilediği kaynaklar yani hibrit değişen yıldızlar belirlendi. Bu gelişmelere, Gaia uydusunun da astrometrik verisi başta olmak üzere önemli katkısı oldu. Değişen yıldızların duyarlı Gaia uzaklık verileri onların parametrelerinin test edilmesinde sıklıkla kullanıldı ve kullanılmaya devam ediyor. Gaia’nın astrometri yanında tayf ve fotometri misyonunun olması, yıldız kümelerinin keşfedilmesi için de fırsat oluşturdu. Aynı moleküler bulut içinde doğmuş, aynı yaş, kimyasal bolluk ve yaklaşık aynı uzaklıkta bulunan, birbirine çekim kuvvetiyle bağlı yıldız grupları olan yıldız kümeleri, gökadamızın yapısının anlaşılmasının yanında yıldız astrofiziği açısından önem avantajlar sunar. Farklı kütlelerde ancak aynı yaş ve kimyasal bolluktaki yıldızların incelenmesi, yıldız evrimi açısından kritik bilgiler sağlar. Sismik H-R diyagramı dikkate alındığında, proje kaynaklarından olan açık kümelerin de çok sayıda değişen yıldız içermesi kaçınılmazdır. Yıldız astrofiziğindeki gelişmelere rağmen, yıldızların tek tek yaşlarının ve metal bolluklarının belirlenmesi ve bunların yıldızların değişimleriyle birlikte değerlendirilmesi araştırılması gereken önemli noktalardan biridir. Açık kümelerin ve üye değişen yıldızlarının birlikte incelenmesi bu konularda önemli avantaj sağlayacaktır. Sunulan proje önerisinde de Gaia verileriyle farklı yaş ve kimyasal bolluklara sahip açık kümeler incelenecek ve böylece belirlenecek küme üyeleri arasında TESS verileri kullanılarak değişen yıldız araştırması yapılacaktır. Keşfedilecek/incelenecek açık küme üyesi değişen yıldızların değişim parametreleri ve yoğunluklarıyla, üye oldukları kümelerin yaş ve metal bollukları arasındaki ilişkilerin araştırılacak olması, keşfedilecek değişen yıldızlarla beraber projenin öne çıkan özgün yanlarındandır.