Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tarih Araştırma Merkezi tarafından, Hungarian Research Network-Research Centre for the Humanities (HUN-REN) ve Liszt Enstitüsü-Macar Kültür Merkezi’nin iş birliğiyle 4 Kasım Pazartesi ve 5 Kasım Salı 2024 tarihlerinde İstanbul Üniversitesi Rektörlük Binasında “İstanbul’dan Budin’e, Budin’den İstanbul’a: Kültürel Etkileşimler” başlıklı uluslararası bir sempozyum yapılmıştır.
2024 Türk-Macar Kültür yılı kapsamında yapılan en geniş katılımlı toplantılarından birisi olan sempozyumda Macaristan’dan Eötvös Loránd (ELTE) Üniversitesi, Budapeşte Tarih Müzesi, Milli Arşiv, Szeged Üniversitesi, Pécs Üniversitesi ve Viyana Üniversitesi’nden programa 18 tebliğ sunulurken İstanbul Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Hacettepe ve Osmangazi Üniversitelerinden 16 olmak üzere 34 bildiri verilmiştir.
Sempozyumda Osmanlı döneminde İstanbul ve Budin çerçevesinde Türk-Macar münasebetlerinin daha çok kültürel temaslar çerçevesinde ele alınması hedeflenmişti. Bu ilişkilerin etkileri kurum, ilim, eğitim, mimari, edebiyat, sanat, şiir, müzik alanlarından uzmanlarca ele alınmıştır.
Toplantı İÜ Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Yahya Güldiken ve Macaristan Başkonsolosu Dr. Attila Pinter’i takiben Tarih Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Zeynep Tarım, Macar Bilimler Akademisinden Osmanlı Tarihçisi Prof. Dr. Pál Fodor, Macar Kültür Merkezi Müdürü Áron Sipos’un açılış konuşmalarıyla başlamıştır.
Sempozyumun açılış oturumu Osmanlılar ve Macarlar arasındaki en önemli karşılaşmalardan birisi olan 1526 Mohaç Meydan Muharebesi’ne ayrılmıştır. Bu oturumda savaşın öncesi ve etkileri dönemin uzmanları Prof. Dr. Pál Fodor, Prof. Dr. Norbert Pap, Prof. Dr. Feridun Emecen, Doç. Dr. Özgür Kolçak ve Dr. Éva Sz. Simon tarafından değerlendirilmiş olup, Macaristan’dan gelen heyet konu üzerine yürütmüş oldukları ortak projenin sonuçlarını paylaşmışlardır. Oturumu ELTE Üniversitesi Tarih bölümünden Prof. Dr. Géza Dávid yönetmiştir.
Prof. Dr. İdris Bostan başkanlığında gerçekleşen ikinci oturum, Osmanlı dönemi Türk-Macar ilişkileri çerçevesinde historiyografik meselelerle birlikte Budin’deki Türk eserlerini konu almıştır. Bu bağlamda Osmanlı Tarihi uzmanı Prof. Dr. Géza Dávid Macaristan arşiv ve kütüphanelerinde Osmanlı tarihine ilişkin yazma eser ve belgeleri, Szeged Üniversitesi Altayistik bölümünden Mária Ivanics Osmanlı Kırımı üzerinde Macar araştırmacılar tarafından yapılan çalışmaları, Prof. Dr. Meryem Kaçan 16. yüzyılın meşhur Budin valisi Sokullu Mustafa Paşa’nın şehirdeki imar faaliyetlerini, Prof. Dr. Zeki İbrahimgil Macaristan’daki Türk Eserleri ile ilgili belgeleri içeren bildiriler vermişlerdir.
Bir diğer tarih oturumunda Osmanlı dönemi Macaristan’daki yerleşim yerleri menziller, sınır bölgeleri ve Erdel bölgesi György Csorba, Dr. Hajnalka Tóth, Dr. Szabolcs Hadnagy ve Sudár Balázs tarafından ele alınmıştır. Birinci günün son kısmında Prof. Dr. Zeynep Tarım, Osmanlı minyatürlerindeki Macar savaşçıları, Nalan Karaöz, Osmanlı döneminde Budin Saraylarının kullanımını konu alan çalışmalarını paylaşmışlar; İTÜ Konservatuarı’ndan Prof. Dr. Nilgün Doğrusöz Budin’in Osmanlıların elinden çıkmasının topluma nasıl yansıdığını müzik üzerinden değerlendirerek anlatmıştır.
Sempozyum ikinci günü dil ve edebiyat oturumlarıyla başlamıştır. Barış Yılmaz, Balázs Szöllőssy ve Edit Tasnádi Macarca ile Türkçe arasındaki edebî çeviri faaliyetlerindeki sorunları gündeme getirdiler. Prof. Dr. Hayati Develi'nin Macar illerini gezip gören Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesindeki Macarca dil unsurlarını tespit ettiği bildirisi ve Prof. Dr. Emine Yılmaz’ın Osmanlı öncesi Türkçe ve Macarca, Eski Bulgarca ve Kıpçakça arasındaki ilişkiyi inceleyen konuşması iki toplum arasındaki yakın ilişkiyi göstermiştir. Dr. Ercan Akyol, Evliya Çelebi’nin Macaristan seyahatinde görüp kendine has üslubuyla kayda geçirdiği teknik acayipliklerin esasında ne olabileceği oyun dünyası, Doç. Dr. Emre Saral ise Çaylak Mehmet Tevfik Efendi’nin Macaristan ziyaretindeki gözlemleri üzerine konuşmuşlardır. Dil ve Edebiyat oturumları Prof. Dr. Hatice Tören ve Prof. Dr. Hatice Aynur’un başkanlığında yapılmıştır.
Prof. Dr. Aygül Ağır, Dr. Lale Uluç ve Dr. Adrienn Papp’ın bildirilerini verdiği Prof. Dr. Mária Ivanics’in yönettiği Sanat Tarihi oturumunda Budin’deki Türk kültürel mirası çerçevesinde sırasıyla İtalyan asıllı Habsburg askerî uzmanı Luigi Ferdinando Marsigli’nin Macaristan gözlemleri, 16-17. yüzyıllarda Macar yerleşimlerinde revaç bulan Türk modası ve Budin Şehir Müzesine ait kentteki Türk maddi varlığı envanteri değerlendirilmiş; bölgedeki Osmanlı maddi kültürünün izleri farklı açılardan gösterilmiştir. Prof. Dr. Sándor Papp ise Macaristan kraliyet tarihi açısından önemli hakimiyet sembollerinden biri olan St. István tacının akıbetini Osmanlı belgelerinden getirdiği tanıklıklarla yeniden ele almıştır.
Prof. Dr. Suraiya Faroqhi’nin yönettiği oturumda Gülbaba Tekkesi ve çevresi konuyla ilgili çalışmalarıyla bilinen Mehmet Emin Yılmaz tarafından anlatılmış; Doç. Dr. Dila Gümüş ise Türk modernleşmesi tarihinde yer edinmiş Mimar Semih Rüstem Temel’in İstanbul ve Budapeşte arasında gidip gelen biyografisi ve yaptığı işleri ele almıştır. Dr. Gábor Fodor ile Dr. Gergő Kovács ise, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında demiryolları inşasında görev almış Macar teknisyenleri içeren bir bildiri vermişlerdir.
Prof. Sándor Papp yönetimindeki müzik oturumunda Türk ve Macar müziği üzerindeki kapsamlı çalışmalarıyla tanınan Prof. Dr. János Sipos Türk ve Macar müziklerinin ortak kökenlerinin yayılma alanlarını anlatmıştır. Osmanlı Müzik Araştırmaları Müdürü Dr. Gönül Paçacı, Türkiye’deki müzik geleneği üzerine yaptığı çalışmalarla bilinen halkbilimci Ignácz Kúnos’un ninniler üzerine yaptığı çalışmaları Anadolu’daki örneklerle karşılaştırarak incelemiştir.
Aynı konuya farklı disiplinlerden farklı bakış açılarıyla bakmayı hedefleyen tematik ve disiplinler arası çerçevede yapılan sempozyum İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Zeynep Tarım, Düzenleme Kurulundan Doç. Dr. Özgür Kolçak ile Osmanlı tarihi alanındaki önemli çalışmaları ile bilinen Macar Türkolog ve tarihçileri Prof. Dr. Géza Dávid ve Prof. Dr. Sándor Papp’ın yaptıkları değerlendirme konuşmalarıyla tamamlanmıştır.
İki gün süren sempozyum yoğun bir katılım ve ilgiye sahne olurken İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi dekanı Prof. Dr. Sevtap Kadıoğlu ve Tarih Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mehmet Fatih Sancaktar dinleyiciler arasındaydı. Tarih Bölümü öğretim üyeleri ve Macar Kültür Merkezi yetkilileri oturumları ilgiyle takip ettiler; çok sayıda genç katılımcı ve öğrenci 2024 Türk-Macar Kültür Yılı etkinliklerinin ruhuna uygun şekilde bildiri sunan araştırmacı ve akademisyenleri hevesle dinleyip keyifli kahve araları ve yemek saatlerinde onlarla tanışıp konuşma imkânı buldular. Budapeşte, Szeged, Peç, Viyana, Ankara, Eskişehir ve İstanbul’dan gelen uzman katılımcılar tarih, edebiyat, dil, çeviribilim, sanat tarihi, arkeoloji ve mimarlık tarihi hakkında sundukları tebliğlerle Osmanlı dönemi Türk-Macar ilişkilerinin kültürel veçhesine ışık tuttular.