Akademik Veri Yönetim Sistemi
Üşenmez E. (Yürütücü)
Başbakanlık, 2014 - 2015
Gaspıralı İsmail
Bey/İsmail Mirza Gasprinskiy (1851-1914) 20 Mart 1851'de Kırım’ın Bahçesaray
yakınlarındaki Avcı köyünde dünyaya gelmiştir. Bütün ömrünü Türklük, Türkistan,
Turan ve Türkistan halkının eğitimi uğrunda harcayan Gaspıralı İsmail Bey 10
Nisan 1883 tarihinde Tercüman gazetesini çıkarmaya başlamıştır. Bu gazete Türk
dünyasının ortak sesi, dili ve gönlü gibi işlev görmüştür. Türk dünyasının
hemen hemen her noktasına ulaştırılmıştır. Gaspıralı İsmail Bey’in asıl gayesi
Ruslar’ın işgal ettiği Türkistan topraklarında yeni usûl (usûl-i cedid) okullar
açarak halkı eğitmek, bilgilendirmek ve bu yolla terakki ettirmektir.
Gaspıralı İsmail
Bey’in 32 yaşında çıkarmaya başladığı Tercüman gazetesi Çarlık Rusya
denetimindeki Kırım’da Tatar Türkçesi ile yayımlanan ilk gazetedir. 1883
yılında Rusça ve Tatar Türkçesi ile çıkmaya başlayan gazetenin ilk nüshası 22
Nisan 1883’te Bahçesaray’da basılmıştır. Gazete 1914’te Gaspıralı İsmail Bey’in
vefatının ardından onun yakın arkadaşı Hasan Sabri Ayvazov tarafından 1918
yılına kadar çıkarılmıştır. Tercüman gazetesi toplamda 35 yıl yayın hayatını
sürdürmüştür. Gaspıralı İsmail Bey’in hayatta olduğu sürece Tercüman gazetesi
31 yıl boyunca yayın hayatına baş muharrir Gaspıralı İsmail Bey ile devam
etmiştir. Tercüman gazetesi 35 yıl boyunca şu şekilde yayımlanmıştır:
1883-1903 haftada
bir sayı
1903-1912 haftada
iki veya üç sayı
1912-1918 günlük
Gaspıralı İsmail Bey’in
Tercüman gazetesinin muhteva yelpazesi oldukça geniştir. Dil, din, eğitim,
siyaset, ekonomi, diplomasi, edebiyat, sanat, müzik vb pek çok konuda yazıya
yer veren Tercüman gazetesinde, Kırgız, Özbek, Kazak, Kazan Tatar, Kırım Tatar,
Başkurt, Türkmen, Azeri vb Türk dünyasından yazılar, edebiyatlarından örnekler
(şiir, hikaye vb) bulmak mümkündür. Buna mukabil İngiltere, Amerika, Balkanlar,
Sudan, Mısır, Başkurtistan, Rusya, Dağıstan vb yerlerden güncel haberler,
değerlendirmeler de gazetede geniş yer tutar.
Türk ve İslam dünyasının
ortak sesi olan Tercüman gazetesi ilk kez bu şekilde tıpkıbasım ve
transliterasyon yayın ile ortaya konulmuştur. 19. yüzyılın sonlarından itibaren
Türk dünyasına mührünü vurmuş olan Gaspıralı İsmail Bey’in hayatı üzerine çok
sayıda yazı kaleme alınmış olmasına rağmen onu gerçek anlamda tanımamıza fırsat
veren Tercüman gazetesinin özgün metinle birlikte yayımlanması sadece Türk
dünyası için değil, Rusya, Türkistan (Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan,
Türkmenistan, Başkurtistan, Azerbaycan, Sibirya, Doğu Türkistan vb), Balkanlar,
Türkiye, Ortadoğu, Avrupa için büyük önem arz etmektedir. Çünkü Tercüman
gazetesinde günümüz dünyasının pek çok meselesine dair de yazılar yer
almaktadır. Bu bakımdan Tercüman gazetesi yerel değil uluslararası bir gazete
hüviyetini içindeki pek çok bilgi ve belge ile birlikte taşımaktadır.
Tercüman gazetesinin bu ilk yayımında 1895 ve 1896 yıllarını kapsayan 40
sayı ve ilave-i Tercümanlar mevcuttur.