Osmanlı bilim literatürünün önemli bir bölümünü oluşturan takvimler astronomiden astrolojiye, meteorolojiden tabiat bilgisine, sağlıktan beslenmeye, dini inanışlardan felsefeye oldukça geniş alanlardan bilgi içermeleri nedeniyle başta bilim tarihi olmak üzere felsefe, halkbilimi, tıp tarihi ve çevre tarihi gibi birçok alan için değerli bir kaynak konumundadır. Bu kaynakların, uzun bir dönem aralığı için mukayese yöntemiyle teorik ve pratik yönlerinin araştırılması ise bugüne kadar bilim tarihi alanının ihmal edilen bir konusudur. Bu doğrultuda projede, Osmanlı takvimlerinde ortaya konulan bilim/bilgi anlayışının aydınlatılması, takvim hazırlayan kişi ile takvim kullanıcısı arasındaki ilişkinin belirlenmesi ve takvimlerin bilim tarihi yazımındaki yerlerinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda proje kapsamında, 1550-1710 yılları arasında Osmanlı topraklarında üretilmiş iki tür takvim incelenecektir. Bunlardan biri her sene Nevruz’da (21 Mart) müneccimbaşı tarafından padişaha sunulan yıllık takvimdir (takvîm-i sâl). Bu takvim, Osmanlı literatüründe rakam takvimi adı ile de bilinmektedir. Proje kapsamında incelenecek diğer takvim türü ise uzun yıllar kullanılmak üzere tasarlanmış daimi takvimdir (rûznâme, takvîm-i dâimî veya takvîm-i devr-i dâimî). Daimi takvim, Osmanlılara özgü bir takvim çeşidi olup, İslam bilimine katkıyı temsil eder. Ancak daimi takvimlerin, tarihi arkaplanı ve yapısını birarada inceleyen detaylı bir araştırma henüz yapılmamıştır. Özellikle I. Süleyman döneminden (1520-1566) itibaren Türkçe hazırlanmış takvimlerin sayısındaki artış dikkat çekmektedir. Bu bağlamda projenin öncelikli hedefi, Türkçe hazırlanmış takvimlerin incelenmesidir. Yapılan ön çalışma, proje kapsamına dahil edilebilecek 114 tane Türkçe yıllık takvim ve 18 daimi takvim olduğunu göstermiştir. Bunlardan 53 adet yıllık takvim ve 5 adet daimi takvim yurt dışındaki kütüphanelerde yer almaktadır.

Bahsi geçen bu takvim türleri iki açıdan incelenecektir. Bunlardan ilki yıllık ve daimi takvimlerin teorik yönlerinin analizidir. Bunun için bu takvimlerde yer alan ay, mevsim ve gece-gündüz sürelerinin değişimleri ile hafta ve günlerin belirlenmesi; tarih dönüşümlerine ait temel prensiplerinin tespiti gibi konulara ait temel matematiksel ve astronomik ilkelere ait arka planının ortaya konması hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda yapılacak analiz, 1550-1710 yılları arasında meydana gelen bazı göksel olayların (gezegen kavuşumları, kuyruklu yıldız, güneş ve ay tutulmaları gibi) Osmanlı takvimlerinde nasıl yer aldığı ve yorumlandığını ortaya çıkaracaktır. Bu amaç doğrultusunda, takvimlerde verilen bu astronomik verilerin doğruluğunun kontrolü ve takvimlerin bilimsel değerinin tespitinde, günümüzde kullanılan stellarium gibi çeşitli astronomi programlarından ve NASA’nın astronomi kataloğundan yararlanılacaktır. Bu yöntem, son dönem astronomi tarihi çalışmalarında araştırmacılar tarafından kullanılmaktadır. Ancak Türkiye bilim tarihi çalışmalarında yaygın olarak başvurulan bir yöntem değildir. Bu bakımdan projede kullanılacak bu yöntem, Türkiye bilim tarihi çalışmalarına özgün bir katkı sağlayacaktır.  Ayrıca buradan elde edilecek bulgular, 16. yüzyıldan itibaren Batı’da gelişen astronomi bilimine ait çalışma sonuçları ile de karşılaştırılacaktır. Bu da, 16. yüzyıldan itibaren Batı’da gelişen astronomi biliminin Osmanlı medeniyetine aktarılması ve uyarlanması sürecini, takvimler vasıtasıyla değerlendirme fırsatı sunacaktır. Böylece takvimleri hazırlayan Osmanlı alimlerinin takvim hazırlığında başvurdukları astronomi ve matematik yöntemlerinin tespiti ve buradan yola çıkılarak takvimi hazırlayan farklı alim profillerine ait bilimsel ve felsefi görüşlerin karşılaştırmalı olarak analizi, Osmanlı medeniyetinde bilimsel etkileşim süreçlerinin anlaşılması ve oluşan bilim anlayışlarının aydınlatılmasına önemli katkı sağlayacaktır.

Takvim hazırlayıcıları ile takvim kullanıcıları arasındaki ilişkinin nasıl olduğuna yönelik sorumuz ise takvimlerin pratik yönlerinin incelenmesi ile ilişkilidir. Bu bağlamda takvimlerde yer alan astronomi, meteoroloji, tıp, ziraat gibi alanlar hakkındaki tarihi notlar analiz edilecek ve bu bağlamda takvimlerin içerdiği bilgilerle takvim kullanıcıları arasındaki ilişki belirlenecektir. Takvimlerin analizi sonucunda tespit edilecek mali takvime geçiş süreci, ziraat, meteoroloji, denizcilik gibi alanlara ait bilgiler ile tarihi arka plan arasında bir köprünün kurulması için gerek görüldükçe Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’nda yer alan belgeler incelenecek ve sorularımızla ilişkili olduğunu tespit ettiğimiz kaynaklardan faydalanılacaktır.

Özetle, bu proje ile tek bir takvim örneği yerine, uzun bir dönem aralığında birçok farklı takvim karşılaştırmalı olarak teorik ve pratik yönleri ile analiz edilerek, Osmanlı alimlerinin bilim geleneğindeki tutumları, farklılıkları ve dönem boyunca bilim ve felsefe alanındaki değişimler bu takvimler üzerinde değerlendirilecektir. Bu bağlamda proje İslam Medeniyeti ve Bilim Tarihi Çağrı Metninin hedefleri ile büyük ölçüde örtüşmekte olup, sorduğu sorular ve ortaya koymaya çalıştığı bulgular açısından özgündür.