Akademik Veri Yönetim Sistemi
Kuzudişli B. (Yürütücü), Güşen S. A., Kalkan Yorulmaz N., Turhan H. İ., Altıntaş F. B., Yılmaz R., et al.
TÜBİTAK Projesi, 2023 - 2026
İletişim araçlarının günümüzle
kıyaslanamayacak kadar kısıtlı olduğu klasik dönem İslam dünyasında Endülüsteki
ilmî çevrelerle Mekke-Medîne ya da Horasan’daki âlimlerin aynı konuları ortak
terimler etrafından konuşabilmeleri oldukça dikkat çekici bir konu olup bunu
nasıl başarabildikleri sorusu önemlidir. Belirli ölçüde bütün ilim taliplerinin
katıldığı, özelde ise muhaddislerin yoğun olarak gerçekleştirdiği ilmî
seyahatler (rihleler) sayesinde İslam dünyasının her tarafı bilgi ağıyla
örülmüştür. Bu projenin öncelikli amacı rihlenin sistemli olarak icra edildiği
belirli bir zaman dilimindeki (150-300/767-913) ravilerin ilmî seyahatlerinin
tam bir dökümünü yaparak bu yolculukların hadislerin farklı bölgelere dağılımı
ile râvi, rivâyet ve diğer hadis ilimlerine etkisinin derinlikli olarak analiz
edilmesidir. Dönemin imkânları dikkate alındığında râvilerin maddî ve manevî
olarak bu yolculukları nasıl gerçekleştirdikleri konusu ise hadis tarihi,
râvi-rivâyet, coğrafya ve kültür ilişkisinin analiz edilmesiyle ortaya konacak,
böylece ilmî yolculuklar bir bütün olarak incelenecektir.
Belirlenen zaman aralığında rihle yapan
ravilerin yukarıda zikredilen konularla alakalı bilgileri, altmış civarında
rical ve tarih kaynaklarından titizlikle toplanarak bu proje için dijital beşerî
bilimler temelinde oluşturulacak olan veritabanına girilecektir. Bu bilgilerin
veribilim ve yapay zekâ teknikleri kullanılarak analizi neticesinde rihlenin,
ilmin yayılmasındaki fonksiyonu etrafında, yolculukların ravilerle, hadis
ilmiyle veya kültürle etkileşimi çok yönlü olarak ortaya konacaktır. Ayrıca bir
şahsın rihlelerinin tespiti için isnadlar da kullanılacak, buradaki bulgular
veritabanı yardımıyla rical kaynaklarındaki bulgularla karşılaştırılarak daha
net sonuçlara ulaşılacaktır.
Klasik dönemde bilginin yayılımı için
belirlenen zaman diliminde yaklaşık üç bin ravi inceleneceği için bunların
hazırlanacak sisteme girilmesi ve her bir konuda sorulan sorulara cevapların
aranması, verilerin yorumlanması gibi hususlar oldukça önemlidir. Bunu sağlamak
üzere bir ekip kültürü içerisinde aynı şehirde yaşayanların yüz yüze, şehir
dışındakilerin ise çevrimiçi toplantılarla periyodik olarak görüşeceği toplantılar
yapılacaktır. Bu çalışma disiplini neticesinde veritabanına bilgi girişi, bunun
kontrolü, isnadlardan elde edilen bilgilerle uyumu, ilmî yolculukların hadis
tarihi, râvi-rivayet, coğrafya ve kültürle etkileşiminin tespit edilmesi ve
yorumlanması gerçekleşecektir. Bu projenin amaçlarına uygun bir veritabanı
hazırlanması, bulguların görselleştirilmesi ve haritalandırılması için kendi
alanında etkin araştırmacılardan destek alınacaktır.
Projenin önemli bir çıktısı olarak üç
cilt halinde hazırlanacak rihle kitabı ravilerin yolculuklarını yukarıda anılan
yönleriyle ortaya koyacak ve İslam dünyasındaki bilgi dolaşımının boyutunu ve
mahiyetini gösterecektir. Bu ürün sadece hadis ilmi açısından değil, genel
tarih, coğrafya ve kültür tarihi açısından önemli açılımlar sağlayacaktır. Bu
bulgular projede yer alan ve konuya ilgi duyan diğer akademisyenlerin
katılımıyla gerçekleştirilecek bir sempozyumla müzakere edilecektir. Ayrıca
projede dijital beşerî bilimlerin imkânlarının kullanılması ve bu bakış
açısıyla bir veri tabanının hazırlanması, sonraki çalışmalar için de
kullanılabilecek bir bilgi kaynağı oluşturacaktır. Bulguların
görselleştirilmesi ve rihlelerin haritalandırılması, klasik dönemde bilgi
ağının daha net olarak anlaşılmasını sağlayacaktır. Sonuçların ve görsellerin
sunulacağı bir web sitesiyle de projenin yaygın etkisi daha da artırılacaktır.