Akademik Veri Yönetim Sistemi
Atabaş C. (Yürütücü)
Türk Tarih Kurumu, 2019 - 2020
1798’de Mısır’a asker çıkaran Napolyon Kuzey Afrika üzerindeki yaklaşan sömürgecilik döneminin açık bir habercisiydi. Fransa her ne kadar bu harekâtta beklediğini bulamasa da 1830’da Cezayir’i işgal ederek Kuzey Afrika’da kendine bir köprübaşı edinmeyi başarmıştır. Bölgenin tehdit altında olduğunu gören Osmanlı Devleti, içinde bulunduğu çeşitli siyasi ve askeri zorluklara rağmen çareler arayışına girmiş ve 1835’te Trablusgarb’ı bir oldubitti ile merkeze bağlayarak burayı sömürgeci emellerden uzak tutmayı başarmıştır. Bölgedeki iki güçlü aktör olan Fransa ve İngiltere durumu kabul etmekte zorlansalar da Osmanlı Devleti ile yürütmekte oldukları ittifak nedeniyle bu harekâta açık bir karşı duruş sergilememiştir.
Fransa’nın fiili kontrolüne giren Cezayir ile Osmanlı Devleti’nin doğrudan idaresine geçmiş olan Trablusgarb arasında kalan Tunus’un durumu ise 1881’de Fransa tarafından işgal edilene kadar yoğun bir diplomasi mücadelesinin konusu olmuştur. Boğazlarda ya da Trablusgarb’da yaşanan her askeri hareketlilik Osmanlı Devleti’nin Tunus’a müdahale edebileceği kaygılarını tetiklemiştir. Fransa ve onunla yarış içinde olan İngiltere bu hareketlilikleri yakından takip etmiş ve Osmanlı Devleti’ni Tunus’ta statükonun bozulmaması konusunda sık sık uyarmıştır. Osmanlı Devleti, Tunus üzerindeki hükümranlık haklarını dile getirerek giriştiği etkinliklerin meşruiyetini savunmaya çalışmıştır. Ancak Tunus’un yüzyıldan fazladır sahip olduğu özel konumu, yani buranın Avrupa devletleri ile kendi başına antlaşmalar yapabilen ve yöneticiliğin aynı ailenin içinde kaldığı bir eyalet olması nedeniyle burada idari bir değişikliğin kabul edilemeyeceği hem İngiltere hem de Fransa devlet adamları tarafından Osmanlı Devleti’ndeki mevkidaşlarına sık sık hatırlatılmıştır.
Bu çalışma ile Osmanlı Devleti’nin hukuken kendisine tabi olan ve sömürgeci devletlerin tehdidi altında bulunan bir eyaleti, Tunus’u kurtarmak için verdiği diplomasi mücadelesi araştırma konusu edilecektir. 1830’dan eyaletin işgal edildiği 1881’ye kadar sürdürülen bu mücadele, temelde İngiliz, Osmanlı ve –imkânlar ölçüsünde- Fransız arşiv malzemesi ışığında incelenecek ve tarafların konumları, başarıları, başarısızlıkları açığa çıkarılmaya çalışılacaktır. Bunun yanında Osmanlı Kuzey Afrikası ile ilgili güncel yabancı literatürdeki, Osmanlı Devleti’nin bölgedeki sömürgecilik yarışının hem nesnesi hem de öznesi olduğu, yani sömürgeci pratikleri benimsediği iddiaları da birincil kaynaklar ışığında gözden geçirilecek, Osmanlı Devleti’nin ve diğer Avrupa devletlerinin Kuzey Afrika’daki topraklar ile kurduğu ilişkinin tabiatı, Tunus özelinde tespit ve analiz edilmeye çalışılacaktır.