Akademik Veri Yönetim Sistemi
Aygüneş M., Şener S.(Yürütücü), ULAŞOĞLU YILDIZ Ç.
TÜBİTAK Projesi, 2018 - 2020
Bu projenin amacı; genel anlamda dilin beyinde yapılanışını açıklamaya katkı sağlamak özelde ise, ilgi tümceciklerinin işlemlenme sürecinin ve söz konusu ilgi tümceciklerinin bulundukları dilbilgisel işlevin (özne işlevi, nesne işlevi) işlemleme sürecine bir etkisinin olup olmadığının incelemektir. Bu amaç çerçevesinde, projede bir nörogörüntüleme yöntemi olan Olaya İlişkin Beyin Potansiyeleri (OİP) ve zaman-frekans analizi kullanılmıştır.
Çalışmada aşağıdaki gibi özne işlevinde ve nesne işlevinde yer alan özne ilgi tümcecikleri (ÖİT) ve nesne ilgi tümcecikleri (NİT) kullanılmıştır ve söz konusu tümceler sözcükler halinde sunulması sırasında katılımcılardan EEG kaydı alınmıştır.
ÖİT-Özne İşlevi: Başbakan-ı alkışla-yAn milletvekili bakan-I azarla-dı.
ÖİT-Nesne İşlevi: Başbakan-I alkışla-yAn milletvekili-ni bakan azarla-dı.
NİT-Özne İşlevi: Başbakan-ın alkışla-DIĞ-ı milletvekili bakan-I azarla-dı.
NİT-Nesne İşlevi: Başbakan-ın alkışla-DIĞ-I milletvekili-ni bakan azarladı.
Çalışmada koşullar arasındaki temel farklılığın baş adda oluştuğu belirlenmiştir. Bu sebeple bütün analizler üçüncü sözcük olan baş ada zamansal kilitli olarak gerçekleştirilmiştir.
Çalışmada OİP bulgularına bakıldığında ilk zaman penceresinde P200 bileşeninin oluştuğu ve bu zaman penceresinde dilbilgisel işlev açısından nesne işlevinin özne işlevine göre daha büyük etki yarattığı görülmektedir. Benzer şekilde özne ilgi tümceciğinin nesne ilgi tümceciğine göre daha büyük genlikli P200 oluşumuna sebep olduğu belirlenmiştir. Bir sonraki zaman penceresinde koşullara bakıldığında kafa yüzeyinin sol ön alanında güçlü olan bir negativitenin (LAN) oluştuğu görülmektedir. Bu zaman penceresinde de nesne ilgi tümceciğinin işlemleme sırasında daha büyük genlikli LAN bileşeni oluştuğu, diğer bir deyişle, bu yapıların çözümlenmesi için daha fazla kaynağa ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. Özne ilgi tümceciği ile nesne ilgi tümceciği arasındaki bu farkın tümce içerisinde kullanıldıkları işleve duyarlı olup olmadığına bakıldığında ise, söz konusu farkın özne işlevinden kaynaklandığı, iki tümcecik yapısının nesne işlevinde kullanılması durumunda bu yapılar arasında bir farklılığın oluşmadığı görülmektedir. Dördüncü zaman penceresinde özne ilgi tümceciği ile nesne ilgi tümceciği arasındaki işlemleme farklılığının kullanıldıkları işleve bağlı olarak ortaya çıktığı, özne işlevinde bulunmaları durumunda nesne ilgi tümceciğinde geç-LAN bileşeni oluşurken özne ilgi tümceciğinde P600 bileşeninin oluştuğu buna karşın nesne işlevinde kullanmaları durumunda her iki yapıda da geç-LAN oluştuğu ve bu yapıla arasında bir farklılığın oluşmadığı görülmektedir.
Çalışmada zaman-frekans alanında elde edilen bulgulara bakıldığında ise, delta bandının tümcecik türünün belirlenmesinde, teta bandının ise dilbilgisel işlevin belirlenmesinde etkili olduğunu göstermektedir. Gerek delta gerekse tetanın OİP bileşenlerinden LAN bileşeninin üretimiyle ilişkili olabileceği ve dolaylı olarak da olsa düşük frekans bileşenlerinin karar verme ve sözel işler bellek işlemleriyle ilintili olabileceği göstermektedir. Gerek delta bandında nesne ilgi tümcecikleri özne ilgi tümceciklerine göre daha büyük yanıt oluşturmuş gerekse teta bandında nesne işlevinin özne işlevinden daha büyük yanıt oluşturması nesne işlevinin özne işlevine göre ve nesne ilgi tümceciklerinin özne ilgi tümceciğine göre daha büyük işer bellek kapasitesi gerektirdiğini göstermektedir.
Sonuç olarak bu çalışmada ilgi tümceciklerinin çözümlenmesinde kritik olan alanın baş ad olduğu belirlenmiştir. Gerek OİP gerekse zaman-frekans analizlerinde nesne ilgi tümceciklerinin özne ilgi tümceciklerine göre işlemleme yükünün daha fazla olduğu ve dilbilgisel işlev açısından nesne işlevinin özne işlevine göre daha fazla işlemleme yüküne neden olduğu belirlenmiştir. Nesne ilgi tümceciklerinde boşluk ile dolgu arasında özne ilgi tümceciklerine oranla daha fazla budağın girmesi, bu sebeple geri-alım yükünün ve sözel işler bellek kapasitesine gereksinimin artmasının iki yapı arasındaki işlemleme farklılığına sebep olduğu düşünülmektedir. Bu yaklaşım, sadece Türkçe, Japonca ve Korece gibi baş-son diller için değil, İngilizce, Almanca, vb. gibi baş-ilk diller için de geçerlilik göstermektedir.
Anahtar sözcükler: ilgi tümcecikleri, dilbilgisel işlev, Olaya İlişkin Beyin Potansiyelleri, Zaman- Frekans analizi, LAN, P600, delta bandı, teta bandı