Akademik Veri Yönetim Sistemi
Akyurt M. A. (Yürütücü), AKBIYIK M., ŞATIROĞLU A., BAŞ M. F.
TÜBİTAK Projesi, 2021 - 2023
BM 2020 Toplumsal Raporu’na göre toplumsal dışlanmanın görünmez kıldığı dezavantajlı aktörlerin başında evsizler gelmektedir. “Sabit, düzenli ve uygun kalacak yeri olmama” şeklinde tanımlanan evsizliğe dair sosyolojik araştırmalar çoğunlukla evsiz tipleri, evsiz kalma nedenleri, evsizleşme anı, evsizlik tecrübesi, evsizlerin karşılaştıkları zorluklar ve bunlarla başa çıkma yollarına odaklanmaktadır. Literatürde üzerinde neredeyse hiç durulmayan “evsizlikten kurtulma” deneyimini incelemesi bu araştırmayı özgün kılmaktadır. Araştırma eski evsizlerin evsizlikten kurtulma tecrübelerine yakından bakıp süreci ayrıntılarıyla betimlemeyi amaçlamaktadır. Evsiz kalma gibi evsizlikten kurtulmanın da “evsizlik merdiveni”nin basamaklarında dikey hareketlilik olarak ele alındığı bu araştırmada evsizlikten kurtulma kararının alınışından uygulamaya konuşuna kadarki süreçte etkili olan faktörler değerlendirilecektedir. Araştırmada eski evsizlerin sembolik, kültürel ve sosyal sermayelerinin evsizlikten kurtulmalarındaki rolüne odaklanılmaktadır. Evsizlerin gerek evsizlik öncesinden gelen akrabalık, arkadaşlık gibi ilişkilerinin; gerekse esnaf, STK çalışanları, kamu görevlileri, diğer evsizler gibi aktörlerle evsizlik döneminde geliştirdikleri ilişkilerin evsizlikten kurtulma sürecinde nasıl bir etkisi olduğu incelenecektir. Evsiz kalma anından evsizlikten kurtuluşa, hatta tekrar evsiz kalmama çabasına kadar evsizlik tecrübesinin bütün aşamalarının tek bir dinamik sürecin parçaları olduğu düşüncesinden hareketle, evsizlerin evsizlikleri süresince yaşadıkları sorunlar karşısında geliştirdikleri stratejilerle evsizlikten kurtulma girişimleri ve evsizlikten kurtulduktan sonra yeniden evsiz kalma riski karşısında başvurdukları taktikler arasında süreklilik ilişkisi kurulmaya çalışılacaktır. Böylece evsizlikten kurtulma tecrübesi “sorun çözme”den çok, “takdir edici araştırma” (appreciative inquiry) yaklaşımıyla incelenecektir.
Katmanlı bir toplumsal olgu olan evsizlik çoğunlukla nitel yöntemle incelenmiştir. Bu çalışmalarda, evsizlik alt kültürünü ele alan etnografik desene veya evsiz bireylerin biyografilerine bakma imkanı veren anlatı desenine sık rastlanır. Evsizlikten kurtulma deneyiminin/sürecinin anlaşılması hedeflendiği için bu araştırmada fenomenolojik desen tercih edilmiştir. Araştırma kapsamında öncelikle evsizliğe dair film, roman, video gibi dokümanların incelenmesi öngörülmüş, saha araştırmasında altı farklı gruptan veri toplanması planlanmıştır. Bunlar (1) evsizlere yönelik faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşu çalışanları, (2) kaymakam, ilçe emniyet müdürü gibi üst düzey kamu görevlileri, (3) sahada evsizlerle temas halinde olan sosyal çalışmacı, park güvenlik görevlisi gibi kamu görevlileri, (4) evsizlerin devam ettiği lokanta, otel gibi işletmelerin yetkilileri, (5) evsizler ve (6) eski evsizlerdir. Sahanın dört aşamasından ilkinde 40 derinlemesine görüşmeyle kamu, sivil ve özel sektörden, evsizlerle temas halinde olan çeşitli aktörlerin tanıklığına ve tecrübelerine başvurulacaktır. İkinci aşamada aynı aktörlerle 6 odak grup görüşmesi gerçekleştirilecektir. Üçüncü aşama ise evsizlerin yoğun olarak bulunduğu kamusal alanlarda 60 saat dışarıdan gözlem, STK mekan ve faaliyetlerinde 60 saat katılımcı gözlem olmak üzere toplam 120 saat gözlemden oluşmaktadır. Dördüncü aşamayı ise eski evsizlerle yapılacak 40 derinlemesine görüşme teşkil edecektir. Böylece “evsizlikten kurtulma” tecrübesi farklı boyutlarıyla betimlenmeye çalışılacaktır.
Araştırmada hazırlık aşaması (formların hazırlığı, resmi başvurular, pilot görüşmeler) (1-3. aylar); doküman analizi (4-5. aylar); saha araştırmasında nitel veri toplama (gözlem, derinlemesine görüşme, odak grup) (6-11. aylar); toplanan verilerin deşifresi, MAXQDA Nitel Veri Analiz Programı’nda kodlanması ve analizi (7-14. ay); araştırma bulgularının tartışmaya açılacağı çalıştayın organize edilip gerçekleştirilmesi (14-15. ay); analizler gözden geçirilerek sonuç değerlendirmelerinin yapılması (16-17. ay) ve araştırmanın sonuçlarının kamuoyuna sunulacağı toplantının düzenlenmesi (17-18. ay) birer iş paketi olarak tanımlanmıştır. Bu iş paketleri yoksulluk, kent sosyolojisi, sosyal politika, psikoloji gibi alanlarda teorik ve saha araştırmaları bulunan dört kişilik yürütücü-araştırmacı grubu ve evsizlik konusunda ortak çalışma tecrübeleri bulunan yedi kişilik bursiyer grubu tarafından İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Araştırma Merkezi’nin altyapısı kullanılarak gerçekleştirilecektir. Süreçte ortaya çıkabilecek riskler ayrıntılarıyla çözümlenmiş, B planları geliştirilmiştir.
Eski evsizlerin evsizlikten kurtulma tecrübelerinin ortaya konması, sivil ve kamusal aktörlere, evsizliğin azaltılmasına nasıl katkıda bulunulabileceğine dair ipuçları verecektir. Bu araştırmaya dayanılarak geliştirilecek politika önerileri ve planlama faaliyetleri, gerek 11. Kalkınma Planı’nda dikkat çekilen toplumsal dışlanmaya maruz kalan diğer dezavantajlı gruplara, gerekse farklı kentsel/ulusal bağlamlardaki evsiz gruplara uygulanabilecektir. Evsizlerin toplumsal hayata yeniden katılmasına ilişkin kazanılacak iç görü, çalışabilir durumda olup sosyal yardımlardan yararlanan evsiz (özellikle erkek) nüfusun istihdama yönlendirilmesine katkıda bulunacaktır. Bu araştırma ayrıca evsizlerle ilgili uygulamalı araştırmalar için zemin teşkil edecektir.