İSTANBUL’DA YAŞAYAN ARAP EDEBİYATÇILARI VE SAVAŞ, GÖÇ, İLTİCA KAVRAMLARININ ESERLERİNDEKİ ETKİSİ

---

ŞİMŞEK S. (Yürütücü), ÇORAK R., YILDIRIM M. F.

Diğer Resmi Kurumlarca Desteklenen Proje, 2019 - 2021

• Proje Türü: Diğer Resmi Kurumlarca Desteklenen Proje
• Başlama Tarihi: Kasım 2019
• Bitiş Tarihi: Ocak 2021

Proje Özeti

Yürütülecek olan projenin sosyal ve akademik olmak üzere iki temel alana katkı sağlama amacı vardır. Osmanlı döneminde aynı devletin tebaası olan ülkelerin ulus devlet akımı ile birlikte dağılması Türkiye ile milli, manevi ve tarihi açıdan pek çok ortak noktası bulunan Arap ülkeleri arasında sınırlar çizilmesi ile sonuçlanmıştır.  Suriye, Irak, Lübnan gibi ülkelerin coğrafi yakınlığına rağmen neredeyse bir asra yaklaşan süreç içerisinde Türkiye ve bu ülkeler arasında ilmi, edebi ve kültürel alışveriş adeta durmuş olup geçmişte aynı toprakların vatandaşı olan bu ülke halkları birbirine yabancılaşmıştır.  1948 Nekbe Olayı’ndan sonra Filistin’de yaşanan savaş ve çatışma ortamı günümüze değin belirli periyotlarla devam etmiş olup bu süreç içerisinde pek çok Filistinli dünyanın dört bir yanına yayılmıştır. Türkiye de Filistin’den göç alan ülkelerden olmuştur. 1990’da Irak’ta başlayan Körfez Savaşı yıllar içerisinde ülkenin siyasi, sosyal ve toplumsal açıdan istikrarsızlaşmasına neden olunca halkın bir kısmı göç yeri olarak Türkiye’yi tercih etmiştir. Bu süreçte ülkemizde çeşitli nedenlerle gerek Mısır gerek Kuzey Afrika ülkeleri Araplarından ülkemize göç ederek Türkiye’de, özellikle İstanbul’da yaşamayı tercih eden bir göçmen kitlesi oluşmuştur. Türkiye, sözünü ettiğimiz göç ve iltica olaylarının en yoğununa ise 2011 yılınca Suriye’de patlak veren savaştan sonra şahit olmuştur. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından 20 Aralık 2018 tarihi itibarıyla Türkiye’deki biyometrik verileriyle kayıt altına alınan Suriyeli mülteci sayısı açıklanmıştır. Açıklamaya göre Türkiye’deki kayıtlı Suriyeli sayısı toplam 3 milyon 618 bin 624 kişidir.   Aynı kaynakta İstanbul şehrinde yaşayan Suriyeli sayısı 557 bin 694 olarak açıklanmış olup bu sayı İstanbul nüfusunun %3,71’ine denk gelmektedir.[1] İstanbul Suriyeli nüfusu ağırlayan kentlerin başında yer almaktadır. Suriyeli mülteci nüfus ağırlıkta olmakla birlikte İstanbul da sadece mülteciler değil pek çok Arap ülkesinden gelen göçmenler de mevcuttur.  

Türk Kızılayı Göç Ve Mülteci Hizmetleri Müdürlüğü 2017 Yılı Göç İstatistik Raporunda göçmen ve mülteci kelimeleri ayrı ayrı tanımlanmıştır. Bu tanımlamaya göre mülteci: “Vatandaşı olduğu ülke dışında olan ve “ırkı, dini, tabiiyeti, belirli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncesi nedeniyle zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkeye dönemeyen veya dönmek istemeyen kişilere” denir. Göçmen ise: “Maddi ya da sosyal durumlarını iyileştirmek, kendileri veya ailelerinin gelecekten beklentilerini arttırmak gibi sebeplerle orijin ülkeleri dışında bir ülke veya bölgeye göç eden kişilere" denir. “Mülteciden farklı olarak göçmen, ülkesinden zulme uğrayacağından korktuğu için değil, eğitim ve çalışma gibi sosyokültürel ya da ekonomik nedenlerle ve kendi arzusu ile ayrılan kişidir. ” [2]

Günümüz itibarıyla hem mülteci hem de göçmen statüsünde ülkemizde yaşayan Araplar toplumun bir parçası haline gelmiştir. Toplumun bu parçasının Türkiye toplumu ile kaynaşması, kendini tanıtması ve bulunduğu ülkeyi tanıması ülkede uzun vadede istikrar ve huzur ortamının sağlanması, kültürel, ilmi ve edebi alışverişin gerçekleşmesi açısından önemlidir. Bir topluluğun kendini en iyi tanıtma vasıtalarından biri de hiç şüphesiz edebi eserlerdir. Edebiyatçılar kendi toplumlarının düşüncelerini, duygularını, hassasiyetlerini, sorunlarını ve acılarını yansıtan birer ayna gibidir. Edebiyatçıların toplumları açısından böyle önemli bir konumda bulunmaları nedeniyle 2018 itibarıyla sadece Suriyeli göçmen ve mültecilerin İstanbul nüfusunun %3’ünü temsil ettiği topluluğun edebî temsilcilerinin tanınması ve tanıtılması son derece önemlidir. Projede bu önem nedeniyle konu hakkında çalışılacaktır. Proje konusu Türkiye’deki Arap edebiyatı faaliyetlerine öncülük etmesi nedeniyle İstanbul’da yaşayan Arap Edebiyatçıları ile sınırlandırılmıştır.

İstanbul Büyükşehir Belediyesinin ev sahipliğinde İstanbul'da, 7-8 Mart 2018’de, 13 ülkeden yaklaşık 150 aydının katılımıyla “ İstanbul’da Yaşayan Arap Aydınlar” başlıklı bir çalıştay gerçekleştirilmiş olup, bu çalıştayın sonuç bildirgesinde : “Arap aydınlarının özellikle Türkiye'yi ve Osmanlı'yı ilgilendiren farklı alanlarda yazmış oldukları eserlerin Türkçe'ye kazandırılmasını ve aynı şekilde Türkçe'den Arapça'ya yapılacak tercümeler, tarihin öğrenilmesini sağlayacaktır. Türkiye'de Arapça olarak edebiyat alanında faaliyette bulunan yazar ve şairlerin eserlerinin Türkçe olarak basımı Türk edebiyatına zenginlik katacaktır.” [3]İfadeleri yer almaktadır.

Araştırmada tekil tarama modeli ve tüme varım yöntemi kullanılacaktır. Röportaj tekniği kullanılarak veriler toplanacaktır. Bireyler üzerinden yola çıkarak genel durum hakkında tespitlere ulaşılmaya çalışılacaktır. İçerisinde bulunduğumuz zaman itibarıyla İstanbul’da yaşayan, edebi eseri bulunan ve Arap edebi çevreleri tarafından tanınıp takip edilen 15 Arap Edebiyatçısı ile röportaj yapılacaktır. Ön araştırma ile belirlenip seçilen bu edebiyatçılara düşünce ve duygu dünyaları, edebiyat ile ilgili tecrübeleri, eserleri, Türkiye ve İstanbul’a bakış açılarına dair sorular sorulacaktır. Özellikle İstanbul ile ilgili bir edebi eserlerinin olup olmağı araştırılacak varsa bu eserlerden pasajlar istenecektir. Röportajlar ses kayıt cihazlarına kaydedilecek. Daha sonra bu kayıtlar çözümlenecek, Arapça’dan Türkçe’ye çevirilecektir. Elde edilen veriler gerekli yorumların, değerlendirmelerin, analiz ve sentezlerin yapıldığı bir araştırma kitabı olarak yayınlanacaktır.

Yapılan araştırmalar neticesinde İstanbul’da yaşayan Arap Edebiyatçılarının Türkiye genelindeki Arap edebiyatçıları ile bağlantı kurarak çeşitli ilmi ve edebi toplantılar yaptıkları tespit edilmiştir. Bu faaliyetlerini, henüz resmiyete kavuşmamış, ancak resmi bir kuruma dönüştürmeyi planladıkları “Anadolu Edebiyatçıları Birliği (Râbitatu udebâu’l-Anadûl)” nin çatısı altında gerçekleştirmekte oldukları görülmüştür. Tespit edilebildiği kadarıyla gerek bu faaliyetler gerek Arap edebiyatçıları gerekse göç ve iltica ortamında yazılan edebi eserleri şimdiye kadar herhangi bir bilimsel araştırmanın özel olarak konusu olmamıştır. Arap Edebiyatçılarının duygu ve düşünce dünyaları, eserleri ve eserlerinin içerikleri, Türkiye’ye bakış açıları ve gelecekle ilgili beklentileri hakkında bilimsel araştırma yöntemleri ile elde edeceğimiz veriler, şimdiye kadar bu konuda bilimsel araştırmalar yapılmamış olması ve an itibarıyla bu alanın taşıdığı bilinmezlik nedeniyle projemizin özgün değerini artırmaktadır.

Bu proje ile Arap edebiyatçılarının ve eserlerinin tanıtılarak Modern Türk edebiyatı ve Arap edebiyatı arasında mukayeseli araştırma yapmak isteyen araştırmacılara kaynaklık edecek bir eser ortaya konulması, Türk okuru ile Arap edebiyatçılarının buluşmasını sağlayacak tercüme faaliyetlerinin hız kazanmasının sağlanması, Türk ve Arap edebiyatçılar arasında duygu, düşünce ve edebî sahada yapılacak alışverişlere zemin sağlaması hedeflenmektedir.

Bu projenin çıktılarının Arap ve Türk edebiyatçıları ve edebiyat araştırmacıları arasında daha etkili bir iletişimin sağlanmasına ve bu alanda yapılacak akademik çalışmaların zenginleşmesine katkı sağlayacağı beklenmektedir. Ayrıca bu projenin Türk toplumunun bir parçası haline gelmiş olan Arap göçmen ve mültecilerin sesi olan Arap edebiyatçılarının, Türk okuru tarafından tanınarak göç ve iltica mefhumlarına  dair toplumda sosyal bir farkındalık oluşmasına da katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

 

 

Anahtar Kelimeler: Arap, Edebiyat, Göç, İltica, İstanbul, Türkiye