Akademik Veri Yönetim Sistemi
Göğüş E.(Yürütücü), Kilerci E., Sonbaş Dhuga E.
TÜBİTAK Projesi, 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı, 2024 - 2027
Evrende gözlenen galaksilerin %1 mertebesinde çok küçük bir kısmı, standart yıldız, toz ve yıldızlararası ortam ışımasının çok üzerinde ışıma gerçekleştirir. Aktif galaksi çekirdekleri (AGN) olarak adlandırılan bu sistemler merkezlerindeki süper kütleli kara delik (SMBH)’ ler ile yaydıkları enerjileri üretirler. AGN’lerde kara deliğin yakınında yüksek enerjili elektronların bulunduğu sıcak bölge (korona), toplanma diski ve tozdan oluşan halka şekilli toroidal yapılar da (torus) yer alır. Her bir bileşenden kaynaklanan yayınım mekanizmalarının ayrıntıları ve işleyişlerinin tanımlanması ve niteliklerinin belirlenmesi, AGN çalışmalarının ana amaçlarından biri olmaya devam etmektedir.
AGN yıgılma diskinin optik/moröte (UV) yayınımına hakim olduğu ve Büyük Mavi Tümsek (BBB) olarak adlandırılan bir özelligi ürettiği düşünülmektedir. Disk aynı zamanda koronadaki Compton etkile ̧simiyle yüksek enerjilere saçılarak X-ışınlarının yayımlanmasına neden olan UV tohum fotonlarının da kaynağıdır. Ancak koronanın geometrisi de henüz tam olarak bilinmemektedir. Diskin dış bölgeleri 1 mikrondan daha küçük bir dalgaboyu aralıgında kaynağa özgü yakın kızılötesi (NIR) yayınım üretmektedir. Bir diğer önemli yayınım özelliği diskten gelen sogurulmuş optik/UV yayınımın bir kısmının etkile ̧sime girerek kızılötesinde yeniden yayınım yapmasına neden olan tozlu torustan gelen ısısal yayınım olduğu düşünülen orta kızılötesi (MIR) dalga boyunda görülen artıştır. Bütün bu yayınımlar tayfsal enerji dağılımlarının (SED) karmaşık yapı sergilemelerine neden olur. Özellikle arka plandaki yıldız ışığı ve ev sahibi galaksideki düşük ve yüksek kütleli X-ışını çiftlerinden gelen yayınım da dahil edildiginde daha karmaşık bir hal almaktadır. Her bir dalga bandındaki katkıları anlamak için hassas verilere ve ayrıntılı modelleme yöntemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. AGN diskinden gelen optik/UV fotonların, X-ışınları ve IR gibi ikincil yayınımların üretiminde ortak bir unsur oldugu gerçeğide göz ardı edilmemelidir. Bu nedenle optik/UV’nin X-ışını ve IR dalga boyları arasında korelasyon olması kaçınılmazdır.
SED’lerin ∼ 1 mikron’da yıgılma diskinden ve tozlu torustan kaynaklanan iki yayınım bile ̧seni tarafından oluşturulan yerel minimuma sahip olması nedeniyle üzerinde özellikle durulması gerekmektedir. Bu nedenle, 2500(Å)’deki optik/UV parlaklıgını 2 keV’deki X-ı ̧sını parlaklığına bağlayan, αox tayfsal indise benzer şekilde yeni bir bantlar arası tayfsal indis öneriyoruz. αuvr olarak tanımladıgımız bu yeni indis ile 1 mikrondaki kızılötesi ve 2500Å’ daki UV ışımagücü arasındaki baglantı detaylı bir ̧sekilde incelenecektir. Ayrıca, UV parlaklığının kızılötesinde 3, 5 ve 10 mikronu içerecek ̧şekilde genişleterek, tozlu torusun hakim oldugu MIR’deki korelasyonların araştırılmasını da bu hedefliyoruz. Böyle bir indis literatürde ilk kez ekibimiz tarafından bu proje kapsamında önerilmektedir.