Akademik Veri Yönetim Sistemi
Kilerci E. (Yürütücü), Güver T., Göğüş E.
TÜBİTAK Projesi, 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı, 2024 - 2027
Galaksi oluşumu ve evrimi, modern astronominin en aktif araştırma alanlarından biridir. Bu devasa sistemler arasında kızılötesinde parlak olan galaksiler (kısaca IR galaksiler), yayınladıkları toplam enerjinin büyük bir kısmını uzak kızılötesi dalga boylarında yayınlarlar. Diğer bütün galaksi tiplerinden farklı olan bu muazzam şiddetli uzak kızılötesi enerjinin kaynağı barındırdıkları yüksek yıldız oluşumu ve/veya Aktif Galaktik Çekirdeği (AGN) tarafından üretilen ışınımın içerdikleri toz tarafından soğurulup tekrar yayınlanmasıdır. Evrenin daha erken (kırmızıya kaymanın 1-2 olduğu) dönemlerinde galaksi popülasyonunun çoğunu oluşturan bu galaksiler, o dönemde yıldız oluşumunun en yoğun olduğu sistemlerdir. Daha düşük kırmızıya kayma değerlerinde sayıları nispeten daha az olsa da, bizlere galaksilerin evrimsel aşamalarını çok detaylı inceleyebileceğimiz benzersiz örnekler sunarlar.
Bu galaksiler genelde galaksi evriminin aktif bir döneminin yaşandığı galaksi birleşmeleri ve etkileşimleri gösteren sistemlerdir. Bu etkileşim sürecinde galaksilerin barındırdıkları gaz merkezde yoğunlaşınca hem yıldız oluşumu hem de AGN aktivitesi tetiklenir. Bu sürecin farklı aşamalarında, IR galaksilerin hızlı yıldız oluşumu aktivitesi ve toz tarafından örtülmüş bir AGN içermesi beklenir. Genel hatlarıyla kabul gören bu evrim senaryosunda, her IR galaksinin AGN içerip içermediği gözlemsel bulgularla henüz ispatlanmamış, galaksi evrim modellerinin test edilmesi açısından önemli bir araştırma konusudur.
Galaksimiz dışındaki X-ışını kaynaklarının çoğu AGN'lerdir. Bunun nedeni bu dalga boylarından yaptıkları karakteristik ısısal olmayan güç-kanunu modeline uygun ışınımları ve yüksek ışınım güçleridir. Bu nedenle, IR galaksilerin X-ışınlarında sistematik olarak, homojen bir veriyle incelenmesi ve fiziksel özelliklerinin araştırılması çok önemlidir. Bu proje kapsamında yakın zamanda yayımlanan eROSITA X-ışını verilerini mevcut çoklu dalga boyu fotometrik verilerle birleştirerek 300 kızılötesi galaksinin fiziksel özellikleri detaylı araştırılacaktır. eROSITA'nın sağladığı homojen yumuşak ve sert X-ışın verileri bu galaksilerde olmasını beklediğimiz AGN'leri X-ışınlarında tespit edilebilecektir. X-ışınlarından radyo dalga boylarına kadar çoklu dalga boyu verileri birleştirip, sahip olduğumuz gelişmiş modelleme teknikleriyle galaksiden ölçülen toplam ışınıma AGN'nin katkısı hassas bir şekilde ölçülecektir ve yıldız oluşumu kaynaklı yumuşak X-ışınları ayırt edilecektir.
Proje ekibimizde bir yürütücü, iki araştırmacı, ve bir bursiyer olacaktır. Projemiz kapsamında incelenecek eROSITA verileri öğrencilerin ve araştırmacıların eROSITA için kullanılan veri bilimi teknikleri konusunda deneyim kazanmasını sağlayacaktır. Projemizin desteği ile yapmak istediğimiz çalıştay, hem eROSITA hem de farklı astrofiziksel gözlem verilerinde kullanılan veri biliminin astrofiziksel uygulamaları tekniklerinin ülkemizdeki öğrenci ve araştırmacıların bu alanda deneyim kazanmasına fırsat verecektir.