Bartın İli ve Yakın Çevresi İçin Arkeo-Coğrafya Değerlendirmesi


Creative Commons License

Turoğlu H.

Bartın İli ve İlçeleri Yüzey Araştırması (BİYA) İlk Tespitler ve Belgeler. Paphlagonia’dan Parthenios’a - I, Fatma Bağdatlı ÇAM, Editör, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, ss.113-148, 2022

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Mesleki Kitap
  • Basım Tarihi: 2022
  • Yayınevi: Arkeoloji ve Sanat Yayınları
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Sayfa Sayıları: ss.113-148
  • Editörler: Fatma Bağdatlı ÇAM, Editör
  • İstanbul Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Fiziki coğrafya özellikleri; geçmişten günümüze, daima toplumların yaşamlarında farklı konular için belirleyici, yönlendirici bir rol oynamıştır. Bu etkinlik toplumların barınma, korunma(güvenlik), toplayıcılık, avcılık, yerleşme, hayvancılık, ziraat, ulaşım, ticaret, vb. faaliyetleri üzerinde de belirgin olarak görülür. Sahanın jeomorfoloji, iklim, su kaynakları, toprak ve bitki örtüsü özellikleri; bu etkinin belirleyicileridir. Bu çalışma; Bartın ili ve yakın çevresi (Harita 1, 2) arkeoloji amaçlı yüzey araştırmaları için yönlendirici, fiziki coğrafya özelliklerinden faydalanarak geçmişi anlama ve çıkarımlar yapma, rekonstrüksiyon çalışmaları için temel altlık olarak katkı vermesi amacıyla hazırlanmıştır.

İnceleme ve değerlendirme amaçlı olarak 1/25000 ölçekli topografya haritaları, 1/100 000 ölçekli toprak, 1/500 000 ölçekli jeoloji haritaları ve Google Earth görüntüleri temel altlıklar olarak kullanılmıştır. Veri tabanı oluşturulması ve yüzey analizleri ArcGIS 10.7 ortamında, 10 m yersel çözünürlüklü olarak çalışılarak, sahaya ait morfografik özellikler (Harita 3), eğim analizi (Harita 4), litoloji (Harita 5) ve toprak (Harita 6) haritalarının hazırlanması ile gerçekleştirilmiştir. Ayrıca sahanın farklı tarihlere ait Google Earth görüntülerinden de amaca yönelik farklı ölçeklerde 3 boyutlu görseller (Şekil 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8) üretilmiştir.

Toplumların uygarlık düzeylerindeki zamana bağlı değişim; onların dağlık alanlardan ovalara, su kenarlarına inmelerine, mağaralardan savunması daha kolay ve stratejik anlamı olan, doğal morfolojik koridorları kontrol eden tepe veya yamaçlara ya da çevresi yüksek ve sarp yamaçlar ile çevrili akarsu alt havzaları içine yerleşmelerine neden olmuştur. Yaşam çevrelerindeki bu değişim; arazinin eğim, yükseklik, engebelik, zirai verimlilik, suya kolay ulaşma, vb. fiziki coğrafya özelliklerine göre seçicilikle gerçekleşmiştir. Bu yüzden arkeolojik yüzey araştırmaları için bir sahanın jeomorfoloji, hidrografya, toprak ve bitki örtüsü gibi fiziki coğrafya özellikleri doğrudan ve dolaylı olarak insan topluluklarının yaşam çevrelerine ait geçmişin arşivi niteliğinde öneme sahiptir.

Bu temel yaklaşımdan hareketle; Bartın ili ve yakın çevresinin jeomorfoloji, hidrografya, toprak, bitki örtüsü, paleoklimatoloji gibi fiziki coğrafya özellikleri, arkeolojik yüzey araştırmaları hedefli olarak, ana hatları ile ele alınmıştır.  Bartın ili ve yakın çevresindeki geçmiş dönemlere ait gür bir orman örtüsünün, jeomorfoloji (yamaçlar, engebelik, yükselti), hidrografya (yüzeysel sular ve su kaynakları), iklim özelliklerinin toplayıcı-avcı kültürler için doğal barınma, beslenme ve güvelik imkânları sunduğu anlaşılmaktadır.

Zirai verimliliği yüksek orman toprakları, zengin bitki örtüsü, jeomorfoloji ve hidrografya özellikleri Bartın ili ve yakın çevresinde ekip-biçen, hayvancılık yapan üretim kültürü içinde önemli fırsatlar sunduğu anlaşılmaktadır.

MÖ 1. Bin yıl toplulukları ve sonrası için yukarıdaki sayılan ihtiyaçlar ve fiziki coğrafya özelliklerinin sunduğu avantajların yanı sıra, bu dönemde ulaşım, ticaret, savaş ve savunma stratejilerinin de insan yaşamı ve şehirsel tercihler için anlamlı hale gelmiştir. Araştırma sahası bu yaklaşım çerçevesinde değerlendirildiğinde özellikle sahanın jeomorfolojik özellikleri dikkat çekici şekilde avantajlar sunduğu anlaşılır. İç kesimlerdeki akarsu alt havzalarına ait çevresi yüksek yamaçlarla çevrili güvenlik fırsatı veren kompartıman vadiler, Tarımsal faaliyetler için zirai verimliliği yüksek ziraat alanları ve suya ulaşma kolaylığı önemli avantajlardır. Ayrıca bu saha kuzey, kuzeydoğu, doğu, güney doğu, güney, güneybatı hatta batıdan yüksek dağ zirve hatları ile çevrili olması doğal savunma hattı oluştur. Karadeniz’e açık kuzey ve kuzeybatıda ise dar-yüksek kıyılar denizden gelecek tehlikeler için doğal savunma, korunma yapılarıdır. Aynı zamanda Bartın boğazı ise gerektiğinde denizden faydalanmayı sağladığı gibi ayrıca düşmanı kontrol etme ve engelleme avantajı sağlayan stratejik bir morfolojidir.

Physical geography has always played a determining and guiding role in where societies live from past to present. This is seen in the chosen locations for shelter, protection (security), gathering, hunting, livestock, agriculture, transportation, and trade of human settlements. The geomorphology, climate, water resources, soil, and vegetation characteristics of the area are the main determinants. This study has been prepared to guide archaeological surveys in Bartın province and its surroundings (Map 1, 2), to understand the past and make inferences based on the physical geographical features of the region, and to compile a database for the reconstruction of the past.

1/25000 scale topography maps, 1/100 000 scale soil maps, 1/500 000 scale geological maps, and Google Earth images were used as the base for analysis and evaluation. The geomorphic features (Map 3), slope analysis (Map 4), lithology (Map 5), and soil maps (Map 6) of the study area were prepared by creating a database of 10 m spatial resolution and using ArcGIS 10.7 analysis tools. In addition, 3D images (Figs. 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8) were produced from Google Earth images on different dates and on different scales for this purpose.

Due to the circumstances of civilizations, changes have caused societies to prefer mountainous areas to plains and watersides, to settle on hills or slopes that control natural morphological corridors, which are strategically easier to defend than caves, or in river sub-basins surrounded by high and steep slopes. This change in the living environment of mankind has been realized selectively according to physical geographical characteristics based on the slope of the land, altitude, roughness, agricultural productivity, easy access to water, and so forth. Therefore, for archaeological surveys, physical geographical features such as the geomorphology, hydrography, soil, and vegetation of that region are directly or indirectly significant as an archive of the habitat chosen by communities in the past.

Based on this approach, the physical geography features such as geomorphology, hydrography, soil, vegetation, and paleoclimatology of the Bartın province and its surroundings are discussed with the aim of enabling archaeological surveys. It is understood that the lush forest cover, geomorphology (slopes, roughness, elevation), hydrography (surface water and water resources), and climatic features belonging to previous periods in Bartın province and its vicinity offer natural shelter, nutrition, and security for “hunter-gatherer cultures”.

It is also understood that soil with high agricultural productivity, rich vegetation, and geomorphological and hydrographical features provides important opportunities for the "production culture” that cultivates and harvests the crops and livestock in Bartın province.

In addition to the above-mentioned needs and the advantages of the physical geography for the communities of the 1st millennium BC and beyond, strategies involving transportation, trade, war, and defense became meaningful for human life and urban preferences in this period. When the research area is evaluated within the framework of this approach, it is understood that the geomorphological features of the area offer remarkable advantages from the past to today.

In the interior of the study area, the compartment valleys of the river sub-basins surrounded by high slopes providing security, fertile land suitable for farming, and ease of access to water are important advantages for agriculture and settlement. In addition, the fact that it is surrounded by high mountain ranges from the north, northeast, east, southeast, south, southwest, and even the west creates a natural defense line for this area. The narrow-high coasts to the north and northwest facing the Black Sea offer natural defense and protection against enemies and dangers from the sea. At the same time, the Bartın Strait is a strategic morphology feature that provides the advantage of preventing the advance of enemies, as well as making use of the sea, when necessary.