Türk Modernleşmesi Literatürünün Avrupamerkezcilik Penceresinden Değerlendirilmesi


Çağlar İ.

İnsan ve Toplum Dergisi, cilt.3, sa.6, ss.135-154, 2013 (Hakemli Dergi)

Özet

Bu makale, Türk modernleşmesi tartışmalarına dair literatürün Avrupamerkezcilik olgusuna temas ederek sınırlı bir değerlendirmesini yapacaktır. Bu minvalde, makalede ilk olarak Türk modernleşmesi literatürünün eser isimleri incelenecektir. Ardından literatürde belirli bir ağırlığa ve etkiye sahip paradigmalar ele alınacaktır. Ele alınan ilk paradigma, çatışma paradigmasıdır. Bernard Lewis ve Niyazi Berkes’in eserleri, çatışma paradigmasının örnekleri olarak analiz edilecektir. Çatışma paradigmasının temel kabulleri tartışılacak ve bu kabullerle Avrupamerkezci bakış açısının ilişkisi kurulacaktır. Çatışma paradigmasına göre Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri arasında taban tabana zıtlık ve kesin kopuş vardır. Çatışma paradigması, bu iddiayı yukarıdan tarih bakış açısıyla ileri sürmekte ve savunmaktadır. Daha sonra çatışma paradigmasının temel kabullerine alternatifler içeren telfik paradigmasına göz atılacaktır. Telfik paradigmasının önemli isimlerinden Erik Jan Zürcher’in eseri, bu kapsamda analize tabi tutulacaktır. Zürcher’in eserinin, hangi alanlarda Türk modernleşmesi literatürüne hâkim olan Avrupamerkezci bakış açısından farklılaştığı açıklanacaktır. Zürcher, çatışma paradigmasınından farklılaşarak Osmanlı ve Cumhuriyet modernleşmeleri arasındaki devamlılıkları vurgularken tabandan tarih perspektifine de yer açmaktadır. Son olarak bu makale, Türk modernleşmesi literatüründe Avrupamerkezciliğin etkisini azaltmak için tabandan tarih anlayışının sağladığı imkânı değerlendirecektir. Bu değerlendirme esnasında İsmail Kara’nın çalışmaları örnek olarak kullanılacaktır.