Akademik Veri Yönetim Sistemi
İslami İlimler Dergisi, cilt.19, sa.1, ss.249-276, 2024 (Hakemli Dergi)
Hz. Peygamber’den ashâba tevarüs eden kıraatler, zaman
içerisinde telif edilen eserlerle birlikte bir ilim dalı haline gelmiştir. Kıraat
eğitiminde ilk dönemden itibaren müşafehe esas olup alana dair eserlerden de
istifade edilmiştir. Zira geçmiş ve günümüz kıraat eğitiminde arz ve semâ usûlü
merkeze alınır ve mahir bir hocadan ahz ederek tedrisat gerçekleştirilir.
Kıraatlere dair yazılmış eserler ise bu ilmin sistematik ve müdellel bir şekilde
alınmasına yardımcı olur. Kıraat tedrisatında esas alınan eserlere baktığımızda
özellikle imamlarla ilgili rumuz kullanımının önemli bir yere sahip olduğunu
görmekteyiz. Bu açıdan kıraat ilminde rumuz kullanımının İslâm ilim geleneği
içindeki diğer ilimlerden farklılık arzettiği dikkat çekmektedir. Bu
araştırmada kıraat tedrisatında kullanılan rumuzlar temel eserler bağlamında incelenmiştir.
Burada öncelikle kıraat eğitiminin tarihi süreci genel olarak
değerlendirildikten sonra, kıraat tedrisatı kapsamında oluşan tariklere temas
edilmiş, bu eğitimde esas alınan eserler ile bu eserlerde rumuz kullanımının
nasıl gerçekleştiği araştırılmıştır. Kıraat tedrisatında kullanılan eserlerde
bu rumuzların nasıl yer aldığı, farklı bir uygulamanın olup olmadığı tespit
edilerek rumuzlar bir bütün halinde ele alınmıştır. Böylece kıraat tedrisatında
kullanılan rumuzlara dair derli toplu
bir sunum yapılarak konunun bütüncül bir şekilde anlaşılmasına katkı sağlanmıştır.
Araştırmada betimleyici bir yöntem kullanılarak konu kıraat eğitiminde takip
edilen et-Teysîr, Ḥırzü’l-emânî/Şâtıbiyye, Tayyibetü’n-Neşr
ve Zübdetü’l-irfan üzerinden incelenmiş, bu kitaplar arasındaki rumuz
benzerlikleri ve farklılıkları ortaya koyulmuştur. Burada kıraat ilminde rumuz
kullanımının Şâtıbî ile başladığı ve İbnü’l-Cezerî ile çeşitlendiği; benzer
rumuzlar olmakla birlikte farklı rumuzların da kulanıldığı, başlangıçta imamlarla
ilgili oluşturulan harf ve kelime rumuzlarının zaman içinde tedrisatta kullanılan
kavramlarla ilgili de oluşturulduğu sonucuna varılmıştır. Rumuz kullanımı kıraat
tedrisatında kullanılan ve sahih kıraatler üzerine yazılan eserlerde yoğun
olarak kullanıldığı gibi kimi şaz kıraate dair eserlerde de söz konusudur.
Anahtar Kavramlar: Kıraat, Kıraat eğitimi, Kıraat Metotları, Manzume, Rumuz.
The recitations inherited from the Prophet Muhammad to
his companions have evolved over time to become a branch of knowledge along
with the works written later. From the early periods of recitation education,
recitation practice has been fundamental, and works related to the field have
also been utilized. In both past and present recitation education, the methods
of recitation and memorization are emphasized, and instruction is carried out
by learning from a proficient teacher. Written works on recitations assist in
the systematic and comprehensive study of this field. When we look at the
primary works used in recitation education, we can see that the use of symbols,
especially related to the imams, holds a significant place. Hence, the use of
symbols in the science of recitations stands out as distinct from other sciences
within the Islamic scholarly tradition. In this research, symbols used in
recitation education are examined within the context of foundational works.
Firstly, after evaluating the historical process of recitation education in
general, the various methods developed within recitation education are
discussed, and the utilization of symbols in the works central to this
education is investigated. The presentation of symbols used in recitation
education is approached holistically by determining how these symbols are
integrated into the works used in recitation education, whether there are any
unique applications present or not. Therefore, a systematic presentation of the
symbols used in recitation education is made in order to contribute to a
comprehensive understanding of the topic. Descriptive methods are employed in
the research to examine the symbols used in recitation education through the
works at-Taysîr, Ḥirz al-Amānī, Tayyiba al-nashr and Zubda
al-‘Irfan, revealing similarities and differences in symbols among these
books. It is concluded that the use of symbols in the science of recitations
began with al-Shatibî and diversified with Ibn al Jazari. Though there are
similar symbols, different symbols are also utilized, indicating a transition
from letter and word symbols related to the imams to those associated with
concepts used in education over time. The use of symbols is prevalent in works
on authentic recitations used in recitation education, as well as in some works
discussing shaz qira'ats.
Keywords:
Qirā’āt, Education of Qirā’āt, Qirā’āt Methods, Didactic Poems, Symbols.