KARAHANLI TÜRKÇESİ METİNLERİNDE ZAMAN ÖLÇÜLERİ/BİRİMLERİ

Zengin A.

IX. Milletlerarası Türkoloji Kongresi , İstanbul, Türkiye, 13 - 17 Eylül 2021, ss.1-23

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.1-23
  • İstanbul Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Toplumların hafızası olan dil yadigârları, kültürel yapı değişimlerinin dile yansımalarını gösteren kaynaklardır. Farklı medeniyet daireleriyle temas eden milletler, tanıştıkları yeni varlık ve kavramların adlarını doğrudan kendi dillerine aldıkları gibi konuştukları dilin kurallarına uygun biçimde bunlara yeni karşılıklar da bulabilirler. Bununla birlikte kültürel temaslar neticesinde zaman zaman önceden beri bildikleri varlık ve kavramları karşılayan kelimelerde değişiklik yoluna da gidebilmektedirler.

Karahanlı Türkçesi dönemi, yeni bir kültür ve medeniyet dairesine girişin yaşandığı, önemli dönüm noktalarından biridir. Dolayısıyla sözü edilen değişikliklerin dilde yoğun biçimde yaşandığı bir zaman aralığı olduğu söylenebilir. Belirli bir kavram alanını temsil eden kelimelerin incelenmesi, bu değişim ve dönüşümün yönü ve yapısı hakkında fikir verebilmektedir. Bu noktadan hareketle, bildirimizde Karahanlı Türkçesi dil yadigârlarından Kutadgu Bilig, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Atebetü’l-Hakâyık ve Kur’an Tercümelerinde geçen zaman ölçüleri ele alınmaktadır. Yıl, ay, gün, günün vakitleri, vb. kavramları karşılayan adlar belli bir tasnif çerçevesinde mukayese edilmeye çalışılacaktır. Elde edilen veriler ışığında Türklerin bu dönemde kullandıkları zaman ifadelerinin hangi dil ve kültür çevresine ait oldukları belirlenecektir. Kelimelerden ve ifadelerden hareketle dönemin zamanı algılayış biçimi üzerine de bazı dikkatler ortaya konulacaktır. Bu sayede aynı döneme ait eserler arasında zamanın adlandırılışıyla ilgili tercihler nedenleriyle belirlenmeye çalışılacaktır.