Akademik Veri Yönetim Sistemi
ISTANBUL UNIVERSITESI SOSYOLOJI DERGISI-ISTANBUL UNIVERSITY JOURNAL OF SOCIOLOGY, cilt.42, sa.2, ss.461-491, 2022 (ESCI)
Ziya Gökalp’in düşüncelerinin imparatorluk ve ulus devlet gibi dünya tarihi ile ilgili; Meşrutiyet, Balkan Savaşı ve Cumhuriyet gibi Türkiye tarihiyle ilgili; Selanik ve İstanbul gibi Gökalp’in biyografisiyle ilgili dönemler arasında sergilediği farklılıklar literatürde çeşitli açılardan ele alınmıştır. Bu çalışmalarda kültür-medeniyet ayrımı üzerinde geniş çaplı olarak durulsa da, Gökalp’in düşünsel dönüşümünün kavramsal izdüşümleri, ideolojilerin ayrılmaz bir parçası olan “ulusötesi” (transnational) boyut açısından çözümlenmemiştir.
Gökalp kavramları güncel ihtiyaçlar doğrultusunda son derece dinamik bir şekilde yeniden anlamlandırmakta, ikili ve üçlü gruplar halinde farklı biçimlerde bir araya getirmektedir. İlki ulusallığı, ikincisi ise ulusötesiliği temsil eden kültür-medeniyet kavram ikilisi bile Gökalp’in kariyeri boyunca tek bir şekilde karşımıza çıkmaz. Genç Kalemler’de yayımladığı “Eskinin Mukavemeti” yazısı (1911), Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak kitabında toplanan yazıların Türk Yurdu’ndaki versiyonları (1912-1914), kitap halleri (1918) ve Türkçülüğün Esasları (1923) olmak üzere dört momenti temel alan bu araştırma, Gökalp’in Türkiye’nin konumuna dair farklı zamanlarda geliştirdiği öneriler arasındaki süreklilik ve kopuşları, ulusötesi kategorilere ve özelde “beynelmileliyet” kavramına odaklanarak incelemektedir.
Gökalp, Türkiye’nin Osmanlılık, Türklük, İslam ve Batı olmak üzere dört yönde farklı seviyelerde gerçekleşen ulusötesilik tiplerini tarif etmek için çeşitli kavramlar kullanmıştır. Bu araştırma, Gökalp’in medeniyet, milletler ailesi, ümmet, asriyet, tehzip, kozmopolitlik, ultramontenlik gibi ulusötesilik kavramlarını anlamlandırma biçimlerini tartışmakta, Türk devleti ve toplumunun önüne koyduğu önerinin beynelmileliyet boyutunu çözümlemeyi amaçlamaktadır.
Chronological changes in Ziya Gökalp's thought have been discussed in the literature from various perspectives: in relation to global political developments, Turkish political history or Gökalp's biographical periods. Although the distinction between culture and civilization is widely emphasized in these studies, the conceptual projections of Gökalp's intellectual transformation have not been analyzed in terms of the "transnational" dimension which is in fact an inseparable part of political ideologies.
Gökalp reinterprets concepts very dynamically according to current needs and brings them together in binary or ternary groups. Even the conceptual duo of culture-civilization, the first representing nationality and the second representing transnationality, does not appear in one single form throughout Gökalp's intellectual life. This study focuses on four moments in Ziya Gökalp's thought, namely, the article "The Resistance of the Old" published in 1911, the two versions of his series of writings entitled Turkification, Islamization, Westernization in 1912-14 (journal articles) and 1918 (book), and finally to his The Principles of Turkism published in 1923. In this way, we aim to examine the continuity and breaks between Gökalp's proposals on Turkey's position, focusing on transnational categories and the concept of "internationality" in particular.
Gökalp developed various concepts such as civilization, family, ummah, modernity, refined culture (tehzip), cosmopolitanism and ultramontanism to describe Turkey's various transnational relations in directions of Ottomanism, Turkishness, Islam and the West. This study discusses these transnational concepts and aims to analyze the international dimension of the socio-political proposal that Gökalp developed in response to the historical-structural problematics of the Turkish state and society.