Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Osmanlı Mektepleri Sempozyumu, Yalova, Türkiye, 17 - 19 Kasım 2021, ss.31-46
Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılda öncelikle ordu, ekonomi ve bürokrasi alanlarında başvurduğu kurumsal modernleşme politikaları, yeni yöntemlerle iş gören insan gücü ihtiyacını ortaya çıkardı. Bu ihtiyaca yönelik üç strateji devreye girdi: 1) Avrupa’dan getirilen uzmanların istihdamı, 2) yurt dışına öğrenci gönderme ve 3) modern eğitim kurumlarının tesisi. Yabancı uzman istihdamı ve yurt dışına öğrenci gönderme uygulaması Osmanlı eğitim kurumları nicelik ve nitelik bakımından insan gücünü yetiştirme yeterliliğine ulaşıncaya kadar sadece teknik alanlarda başvurulan geçici stratejiler idi. Ancak okulların ihtiyaç duyduğu eğitim-öğretim kadrosunun yetiştirilmesi için de ilk iki stratejiye başvurulmaya devam edildi. Diğer taraftan yurt dışı eğitimin çok masraflı olması ve yurt dışında eğitim alan öğrencilerin Osmanlı toplumsal değerlerinden uzak yetişmeleri bu uygulamaya son verilerek Osmanlı okullarının açılıp yetkinleştirilmesi iradesini ve motivasyonunu güçlendirdi. Dolayısıyla yurt dışı eğitim uygulaması gerek eğitim-öğretim kadrosunu sağladığı için gerekse yerli bir modernleşmenin hayata geçirilmesi iradesinin doğmasına sebep olduğu için modern okullaşmayı doğrudan etkileyen bir unsur haline geldi. 20. yüzyılda ise (Meşrutiyet dönemi) modernleşme anlayışında yaşanan paradigmatik değişimle yurt dış eğitim uygulamasına yüklenen anlam da değişmiş, okullaşma politikalarından bağımsız sosyal bilimleri de kapsayan bir genişleme yaşanmıştır.
Bu çalışmada Osmanlı modernleşme politikalarının tarihi süreçte geçirdiği değişime paralel olarak yurt dışı eğitim uygulaması ve bu uygulamanın okullaşma politikalarıyla ilişkisi konu edilmektedir. Bu çerçevede öncelikle Tanzimat döneminde yurt dış eğitime başvurulma sebepleri açıklanmakta ve uygulamanın okulların açılması ve reforma tabi tutulmasında oynadığı rol betimlenmektedir. II. Abdülhamit döneminde yurt dışı eğitim uygulamasının sonlandırılmak istenmesi okullaşma koşullarıyla birlikte değerlendirilmektedir. Ayrıca Osmanlı okullarında eğitim alan öğrenci profili ile yurt dışında eğitim alan öğrenci profili karşılaştırılmaktadır. Bu karşılaştırma ile yurt dışı eğitimlilerin Osmanlı koşullarına uyumu ve Osmanlı okullarında eğitim alanların yerel dinamiklerle modernleşmede oynadıkları rol analiz edilmektedir.