Akademik Veri Yönetim Sistemi
Reşit Paşa Apartmanı olarak isimlendirilen apartman İstanbul İl’i, Beyoğlu İlçesi, Asmalımescit Mahallesi, 3 pafta, 315 ada, 49 parselde bulunmaktadır.
Yapı ile ilgili olarak İstanbul II. Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 08.09.2023 tarih ve 12657 Sayılı Kararında özetle İstanbul İli, Beyoğlu İlçesi, Asmalımescit Mahallesi, 3 pafta, 315 ada, 49 parsel ilişkin sunulan restitüsyon projesinin uygun olmadığına, yapının tüm iç beden duvarlarında kalem işi olup olmadığına dair gerekli kontrollerin KUDEB denetiminde yapılmasından sonra duvarların özgürlüklerinin tespitine yönelik sıva raspası yapılmasına, döşeme ve tavanda muhteris olan kaplama malzemelerinin kaldırılmasına, tüm bu işlemlerin KUDEB bitiminde yapılmasına, yapıda mevcut olan kalem işlerine yönelik konusunda uzman kişilerce hazırlanacak korumaya ve yapılacak müdahaleyi tanımlayacak kalem işi raporu ile birlikte kalem işi rölöve ve restitüsyon projesinin Kurulumuza iletilmesine, yapılan bu işlem ler sonucunda elde edilecek veriler doğrultusunda özgün plan şemasına yönelik detaylı araştırma yapılarak hazırlanacak yapıya ilişkin restitüsyon projesinin ve sanat tarihi raporu ile KUDEB denetiminde yapılan işlemlere ilişkin rapor fotoğraf ve belgelerin kurulumuza iletilmesine karar verildi’ denilmiştir.
Günümüzde Reşit Paşa Apartmanı olarak adlandırılmış bina, 1904 tarihli Goad Haritasında Ragıp Paşa Apartmanı olarak görülmektedir. Buradan yapının 1904 tarihinde Ragıp Paşa’nın mülkiyetinde olduğu anlaşılmaktadır. Yapının inşa tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, İstiklal Caddesini gösteren fotoğraf, kartpostallarda ve haritalardan bina görülebilmektedir. En erken görsellerden biri 1890’lı yılların sonlarındandır. Sonrasında 1900, 1908, 1918, 1920 yıllarına ait fotoğraflarda da yapıyı görmek mümkündür. Binanın cephesinde görülen Art Nouveau üslubundaki süsleme örgeleri de dikkate alındığında, binanın 1893’ten sonra 1900’lerin ilk yıllarına kadar geçen süre içinde inşa edildiği anlaşılmaktadır.
İstiklal Caddesi, 49 parselde yer alan Reşit Paşa Apartmanı, kömürlük olarak kullanılan bodrum + zemin + 5 kat + çatı arası oluşmak üzere 7 katlıdır. Bina kuzeybatı – güneydoğu aksında konumlanmaktadır. Bina güneydoğudan kuzeybatıya doğru genişleyerek gelişmektedir. Reşit Paşa Apartmanın bodrum katında arka arkaya sıralanan koridora açılan 5 kömürlük yer almaktadır. Zemin kat mağazadır. Tek mekândan oluşmaktadır. Mağazanın içinde bir asma kat bulunmaktadır. Birinci kattan beşinci kata kadar bütün katların plan şeması benzer niteliktedir. Güneydoğu cephesi hafif dışa taşkındır. Dışa taşkın kısımda üç açıklıklı pencere düzeni vardır. Ön tarafta geniş bir salon bulunmaktadır. Bu salondan arkaya doğru bir koridor uzanmaktadır. Koridorun kuzeydoğusunda yan yana sıralanmış kare planlı dört oda bulunmaktadır. Bu odalar her birinin ikişer penceresi bulunmaktadır. Koridorun güneybatısında yan yana sıralanmış yüklükler, aydınlık boşluğu, banyo, tuvalet ve servis mekanları dizilmiştir. Koridorun sonunda bu koridoru dikine kesen antre niteliğinde ikinci bir koridor vardır. Bu ikinci koridora açılan mutfak, oda ve merdiven sahanlığına açılan kapı bulunmaktadır. Dördüncü katta bir balkon açıklığı yer almaktadır. Çatı katı katında çamaşırhane birimleri bulunmaktadır. Bu katın ön kısmında büyük bir teras yer almaktadır. Terastaki küçük bir kapıdan koridora geçilmektedir. Bu koridora açılan dört oda sıralanmaktadır.
Yapının dikkat çeken cephesi, İstiklal Caddesine bakan güneydoğu cephesidir; zemin katta mağazanın cam vitrini yer almaktadır. Zemin katın üst kısmındaki üç kat benzer cephe tasarımına sahiptir. Bu bölümde üçer pencere açıklığı yer almaktadır. Pencereler araları düz sütun başlığı biçimli plasterler ile sınırlandırılmıştır. Pencerelerin alt kısımları üç bölümlü düz silmeler ile düzenlenmiştir. Pencerelerin üst kısmındaki kat silmeleri yaprak motifli çizgisel karakterli kabartmalı kompozisyonlar ile biçimlendirilmiştir. Dördüncü katın önünde demir parmaklıklı bir balkon yer almaktadır. Balkona geçişi sağlayan alt kısmındaki yüzey, Art Nouveau tarzında üzeri yaldızlı bitkisel motifli kompozisyon ile tezyin edilmiştir. Balkona geniş yay kemerli kanatlı bir kapıdan geçilmektedir. Kapının iki yanında birer pencere vardır. Kemerin alınlık kısmının ortasında yuvarlak bir rozet bulunmaktadır. Rozetin iki yanından yanlara ve aşağıya doğru uzanan alan, Art Nouveau tarzında üzeri yaldızlı bitkisel motifli kompozisyon ile biçimlendirilmiştir. Beşinci kata geçişte dışa taşkın yalın oval silmeler kullanılmıştır. Beşinci katın cephesinde dört pencere açıklığı bulunmaktadır. Üçüncü katın pencere düzenlemelerinin iki yanında, yine Art Nouveau tarzında madalyon, bitkisel motifler, perde, fiyonk motifleri ve sarkaç motiflerinden oluşan iki kompozisyon yer almaktadır.
Binanın kuzeydoğu cephesi, ilk dört katı sıvalı olup, üst katlar ahşap kaplamalıdır. Zemin katın ön tarafında zemin kattaki mağazaya ait bir kapı bulunmaktadır. Arkaya doğru dört pencere açıklığı yay kemerlidir. Kemerler düz silmeler ile vurgulanmıştır. En arkada kanatlı demir kapı bulunmaktadır. Üst kata geçişte demir kapının aksına kadar olan kısmı hafif dışa taşkındın. Bu dışa taşkın kısım, kabarmalar ile bezenmiş altı konsol üzerinde yükselmektedir. Üst katlar çatı katına kadar benzer bir pencere düzenlemesine sahiptir. Her katta Ahşap kasalı giyotin sistemli on pencere bulunmaktadır. Kapı aksında daha geride birer pencere bulunmaktadır. Çatı katının önü teras biçiminde düzenlenirken, arkada kalan kısımda ahşap kasalı ve kanatlı beş pencere yer almaktadır. Binanın kuzeybatı cephesi; zemin + beş kattan oluşmaktadır. Zemin kat sıvalı olup üst katlar ahşap kaplamalıdır. Her katta iki sıra ahşap kasalı olup ve giyotin sistemli pencere vardır.
Dış cepheye yansıyan süsleme elemanlarının büyük bir kısmı balkonun bulunduğu üçüncü katta yer almakta olup, sarı yaldızlar ile biçimlenmiştir. Balkona açılan kapının yay kemerli bölümün alınlık kısmından yan taraflara sarkan kısım, Yaprak motiflerinden oluşan sarmaşık kompozisyonu ile biçimlendirilmiştir. Kemer alınlığının merkezinde Bir küre motifi yer almaktadır. Balkonun iki yanında perde kompozisyonu yer almaktadır. Bu kompozisyon, merkezinde yumurta motifi yer alırken, etrafında bitkisel kıvrımlar, akantus motifleri, perde motifleri, kurdele motifleri ile biçimlenirken kompozisyon aşağıya sarkan üç sarkaç ile tamamlanmaktadır. Balkonun alt kısmı da kabarmalı yaprak motifli sarmaşık kompozisyonu ile biçimlendirilmiştir. Balkonun demir korkuluklarının geometrik kıvrımları diğer bir süsleme unsuru olarak dikkat çekmektedir. Kat silmelerini belirleyen bordür yine kabartmalı yaprak motiflerinden oluşa sarmaşık kompozisyonu ile biçimlenmiştir. Yan cephenin zemin katındaki konsollar kabartma tekniğinde bitkisel motifler, İstiridye motifi ve yivler ile biçimlendirilmiştir. Dış cepheye yansıyan bu süsleme programı Art Nouveau üslup özelliklerinde çizgisel bir karaktere sahiptir.
Binanın İç dekorasyonunda tavan süslemeleri ve duvar kalemişileri dikkat çekmektedir. Tavanlarda alçıdan yüksek kabartmalı gölge ışık etkisi yaratan barok karakterli tavan göbeği, zencerek, köşegen kompozisyonlarından oluşmaktadır.
Binanın iç dekorasyonundaki ikinci başlık kalemişi süsleme programıdır. Binanın içinde bel hizasında kalemişi tekniğinde yaklaşık 25 cm kalınlığında bir bordür yer almaktadır. Kalemişi sıva üzerine astara yapılmıştır.
Bina, yığma, kagir teknikte inşa edilmiştir. Merdivenlerin basamakları mermerden, korkuluklar demir doğramalı olup, küpeşteler ahşaptandır. Bodrum katın tabanı kara mozaik döşemeli, tavan sıva üzerine badanalı olup, duvarlar taş örgülüdür. Bu kömürlüklerin koridora açılan kapıları demir parmaklıklıdır. Zemin kat mağaza olarak işlevlidir. Taban döşemeleri seramik, duvar ve tavanlar alçıpanlıdır. Bu katta ayrıca bir asma kat mevcuttur. Bu kattaki kapı ve vitrin camdandır. Arka taraftaki apartmana girilen kapı demirdendir. Birinci kattan beşinci kata kadar olan birimler benzer malzeme ve teknik özelliklere sahiptirler. Taban döşemeleri ahşap olup odalarda ahşabın üzeri parke döşemelidir. Duvarlar sıva üzerine boyalı olup, bel hizasında yaklaşık 25 cm kalınlıkta kalemişi bordürle dekore edilmiştir. Islak hacimli birimlerin tabanları karo mozaik, duvar ve tavanlar sıva üzerine badanalıdır. Tavanlar sıva üzerine boyalı olup sıvanın altı volta döşemelidir. Salonlarda alçı kabartma tavan göbekleri ve köşegenler gibi dekoratif elemanlar mevcuttur. Odalara geçişin sağlandığı kapılar ahşap kasalı ve kanatlı sistemlidir. Pencereler ahşap kasalı giyotin sistemlidir. Ayrıca birinci kattaki tuvalette orijinal mermer tuvalet taşı mevcuttur. Dördüncü kattaki balkonun zemini seramik kaplıdır. Çatı katı çamaşırhane olarak tasarlanmıştır. Bu katta taban döşemeleri bazı birimlerde ahşap iken bazı birimlerde taş kaplamadır. Duvarlar sıva üzerine badanalı, tavanlar bağdadi sıvalıdır. Çamaşırhane olan bu katta çamaşır yıkamak için mermer kurnalar mevcuttur. Bu kattaki teras açılan kapı demirden olup, terasın tabanı karo mozaik kaplıdır.
Sonuç olarak; Art Nouveau üslup özellikleri binaya özgün karakterini katmaktadır. Köşk bu veriler ışığında sanat tarihsel açıdan ele alındığında Art Nouveau üslubunun ön plana çıktığı Eklektik bir üsluba sahip olduğu anlaşılmaktadır.
19. yüzyılın son yıllarından günümüze kadar mimari özellikleri itibarı ile büyük oranda özgün kimliğini korumuş olan Reşit Paşa Apartmanı’nın bu kimliğini geleceğe taşımak için restorasyonunun yapılması kanaatimi saygılarımla sunarım.