Akademik Veri Yönetim Sistemi
Sarı Kadızâde Şeyh Mustafa Dede Efendi Türbesi, Sancaktepe İlçesi 152 Ada, 4 parselde yer almaktadır.
Mustafa Dede, Sarı Kadı Mehmed Efendi'nin oğludur. Babası ile birlikte İstanbul'un fethinde bulunduğu ifade edilmektedir. Fetih yıllarında Sarıgazi'ye yerleşen Mustafa Dede 1482 yılında vefat etmiştir. Naşı Türbenin bulunduğu yere defnedilmiştir.
Restorasyondan önceki dikdörtgen türbe binasının yapılanması incelendiğinde, özgün bir mimariye sahip olmadığı ve çağdaş olduğu görülmektedir. Türbenin bulunduğu alan üzerinde görülen ve tarihsel özellik gösteren unsurlar ise; türbenin kapısının üzerindeki sabit kitabe, çevresindeki hazireye ait mezar taşları, duvar çeşmesi ve önceden Türbe çevresinde serbest olarak duvara dayalı duran (başka yapılara ait) kitabelerdir.
Kapının üzerindeki tamir kitabesinde Türbenin 1793-1794 yılları arasında tamir edildiği belirtilmektedir.
Parselin güneydoğu yönündeki bahçe duvarı üzerinde yer alan Atik Valide Sultan Çeşmesinin, Valide-i Atik Nurbanu Sultan tarafından 1571-1575 tarihleri arasında yapıldığı düşünülmektedir. Çeşmenin onarım kitabesinden, Sultan II. Mahmud’un annesi Nakşidil Valide Sultan tarafından 1809 yılında onartıldığı anlaşılmaktadır. Çeşmenin teknesi, birçok tarihi yapıda olduğu gibi, zaman içerisinde kotun yükselmesinden dolayı zemin seviyesine kadar gömülmüştür. Ayrıca parselin güneydoğu yönünde bir hazire bulunmaktadır. İçerisinde üç ayrı mezar vardır. Günümüze ikisinin ayak taşı, birinin baş taşı ulaşabilmiştir. Ancak mezarların kimlere ve hangi dönemlere ait olduğu bilinmemektedir. Nispeten iyi durumda olan tek mezar taşının dalgalı kitabe çerçevesi ve yüksek kabartmalı bitkisel süslemeleri, Batı kaynaklı Barok özellikler yansıtmaktadır. Mezar taşı, üslup özelliklerine bakıldığında 19 yüzyıla tarihlenebilir.
Türbenin çevresindeki bağımsız unsurlardan olan şadırvan teknesinin yüzeyindeki kitabede 1857 tarihi görülmektedir. Türbenin çevresinde yer alan ve yukarıda detayları verilmiş olan diğer bağımsız tamir kitabelerinin ise bir çeşme ve bir camiye ait olduğu anlaşılmaktadır. Bu kitabelerin üzerindeki tarihler M. 1857 (Cami), M. 1858 (Çeşme) tarihlerine tekabül etmektedir.
Bugünkü Türbe kare planlı olup, üzeri yükseltilmiş kubbemsi çapraz tonoz ile örtülüdür. İçeride Şeyh Mustafa Dede Efendi'ye ait ahşap sanduka bulunmaktadır. Sanduka mermer bir kaide üzerinde yer almaktadır. Yapının kuzeybatısında giriş kapısı bulunmaktadır. Binanın diğer üç duvarında, ortada yuvarlak kemerli birer pencere vardır. Pencereler lokma demir şebeke ile örtülmüştür.
Sonuç olarak, 152 ada, 4 parselde yer alan, Sarı Kadızâde Şeyh Mustafa Dede Efendi Türbesi, Cami ile aynı avluda olup, çevresinde bir hazire ve çeşme bulunmaktadır.
Çeşme ve haziredeki mezar taşları restore edilmiştir. Bu sırada tarihsel ve sanatsal açılardan bir özellik göstermeyen dikdörtgen planlı önceki Türbenin yerine bugünkü kare planlı Türbe binası inşa edilmiştir. Mevcut uygulamada, yukarıda bahsi geçen ve özgün-tarihsel değer taşıyan unsurların (kapı üstü kitabesi, hazire, çeşme) korunduğu ve sanat tarihi ilkelerine bir aykırılık göstermediği görüş ve kanaatindeyiz. Saygılarımızla.