Neşriyât-ı Mefsedetkârâne: II. Abdülhamid Döneminde Yasaklanan Mısır Gazeteleri


MENKÜÇ H.

6. Türkiye Lisanüstü Çalışmalar Kongresi, Muş, Türkiye, 10 - 13 Mayıs 2017, ss.120-135

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Muş
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.120-135
  • İstanbul Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

II. Abdülhamid döneminde Osmanlı siyasetinde ortaya çıkan pek çok gelişme, bu çalkantılı dönemde devlet aygıtlarının toplumu kontrol altında tutma çabasını doğurmuş, bu amaçla muhalif kabul edilen bazı bası-yayın organlarına sıkı bir sansür uygulanmıştır. Bu sansürün Osmanlı topraklarında faaliyet gösteren gazete ve mecmualar üzerindeki etkisine ilişkin yapılmış araştırmalar, sınırlı sayıda da olsa vakıanın Devlet-i Aliyye’deki görünümüne ışık tutmaktadır. Fakat II. Abdülhamid döneminde resmen Osmanlı egemenliği altında bulunmakla birlikte neşir faaliyetlerinin görece özgür biçimde yürütüldüğü Mısır’da yayınlanan gazete ve mecmuaların Saray ve Bab-ı Âlî tarafından nasıl değerlendirildiğine dair müstakil bir çalışma bulmak zordur. Osmanlı arşiv kayıtlarından anlaşıldığı kadarıyla es-Sâika, el-Müeyyed, el-Muktebes ve Hilâfet gazetelerinin başını çektiği yayınlar, bazen II. Abdülhamid ve Saray bürokratları, bazen de İttihat ve Terakki iktidarı tarafından “neşriyât-ı mefsedetkârâne” olarak nitelenmiş, devlet sınırları içerisinde dolaşımı yasaklanmıştır. Bu tür yayınlara uygulanan sansür çoğu zaman Osmanlı Hilafetinin eleştirmek yahut Arap hilafeti propagandası yapmak ve meşrutiyet rejimini kötülemek şeklinde gerekçelendirilmiştir. Bu çalışmanın amacı, 19. yüzyılın ikinci yarısında özellikle Arap ve Kürt asıllı Osmanlı muhalifelerinin uğrak noktası haline gelmiş Mısır’da üretilen neşriyatın Devlet-i Aliyye için nasıl bir tehdit olarak algılandığını, hangi yayınların hangi tarihlerde sansüre maruz kaldığını ve bu yasakların sebeplerini Osmanlı arşiv kayıtları ışığında incelemektir.

Anahtar kelimeler: Osmanlı, Mısır, Basın, Sansür, Hilafet.