Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sa.49, ss.23-66, 2023 (Hakemli Dergi)
Osmanlı Devleti’nde tahtın hanedan içerisinden varisini belirleyen veraset sistemi, XVII. yüzyılın hemen başında değişikliğe uğramış ve bu dönemden sonra ekberiyyet kaidesi benimsenmiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise bu sisteminin düzenlenmesi gündeme gelmiştir. Neticeye ulaşmamakla birlikte başından itibaren Avrupa basını tarafından yakından takip edilen konuya dair iddialar, Sultan II. Abdülhamid’in (1876-1909) saltanatı sırasında devam etmiştir. Bu dönemde Avrupa gazetelerine İstanbul’dan aktarılanların merkezinde Sultan II. Abdülhamid’in oğlu Mehmed Burhaneddin Efendi’yi (1885-1949) veliaht tayin etmek istediği söylentileri yer almıştır. II. Abdülhamid’in 1906 senesinde hastalığının duyulması üzerine olası vefatı düşünülerek meseleye olan ilgi daha da artmıştır. Dönemin en önemli iddialarından birisi de Almanya’nın Burhaneddin Efendi lehinde veraset sisteminin değişikliğini destekleyeceğine yöneliktir. Bundan sonra mesele sadece basın üzerinden takip edilen bir gündem olmaktan çıkarak diplomasinin de dâhil olacağı bir hal almıştır. İddialardan en fazla endişe duyan devlet ise bu dönemde Almanya ile rekabet halinde olan Fransa olmuştur. Almanya’nın desteği iddialarına tepki gösteren Fransa Dışişleri Bakanlığı, öncelikle duyumların temelini sorgularken sonrasında diğer hükümetler ile görüşerek konu üzerinde uluslararası bir dış müdahalenin olasılığını tartışmaya açmıştır. Bu makalede, II. Abdülhamid döneminde Osmanlı veraset sisteminin değişikliği üzerine Avrupa basınında yer alan iddialar açıklanacak ve konuya en fazla önem veren Fransa Dışişleri Bakanlığı’nın faaliyetleri çerçevesinde devletlerin yaklaşımları ortaya konacaktır.
Ottoman succession system underwent a change at the beginning of the
17th century and the principle of ekberiyet (seniorat) was adopted. As of the
second half of the 19th century, regulation of seniorat came to the fore. In the
first period starting from 1895, V. Murad, Mehmed Reşad and Yusuf Izzeddin
Efendi were at the center of the allegations. In the second period, which started
in 1904, there were rumors that Sultan Abdulhamid II wanted to appoint his
son Mehmed Burhaneddin Efendi (1885-1949) as heir. When the illness of
Abdülhamid II became known in 1906, interest in the matter increased even
more in view of his possible death. One of the most important allegations was
German support to a change in succession system in Burhaneddin Efendi’s
favor. As a result, the issue was no longer just on the press' agenda but would
also be addressed through diplomacy. France, which was competing with
Germany at the time, was the most concerned about the allegations. In response
to allegations of German support, the French Ministry of Foreign Affairs
questioned the basis of the issue before raising the possibility of international
foreign intervention. I discuss allegations in the European press about a change
in the Ottoman succession system during the reign of Abdülhamid II, as well as
state approaches to the issue, within the context of the activities of the French
Ministry of Foreign Affairs, which emphasized the issue the most.