Akademik Veri Yönetim Sistemi
Osmanlı Aile Vakıflarını Yeniden Okumak: Vâkıfın Şartları, Lehdarlar ve Hukuki Bağlam Çalıştayı, İstanbul, Türkiye, 27 - 28 Eylül 2025, ss.39-42, (Özet Bildiri)
Osmanlı aile vakıflarının mahiyeti ve işlevi üzerine yapılan tartışmalar, uzun süredir literatürde farklı yaklaşımlarla ele alınmaktadır. Bazı araştırmacılar aile vakıflarını neredeyse tamamen serveti aile içinde tutmaya yönelik kurumlar olarak görürken, bazıları onların toplumsal faydayı gözeten hayri yönlerini vurgulamaktadır. Aile vakıflarının “ne oranda aileye ne oranda topluma hizmet ettiği” sorusu, yalnızca hukuki bir tartışma değil, aynı zamanda Osmanlı toplumunun ekonomik, sosyal ve kültürel yapısını anlamak açısından da kritik bir öneme sahiptir. Bu çalışmanın temel amacı, 2003 vakfiyeden elde edilen verilere dayanarak aile vakıflarının gelirlerinin hangi ölçüde aile lehine tahsis edildiğini ve bu tahsislerin süre bakımından nasıl düzenlendiğini ortaya koymaktır. Böylelikle aile vakıflarının yalnızca bugüne intikal eden hukuki statüleri değil, Osmanlı toplumundaki sosyo-ekonomik fonksiyonları da çok boyutlu bir bakışla anlaşılabilecektir.
Araştırma, bu amacı gerçekleştirmek için iki boyutlu bir çerçeve önermektedir. İlk boyut miktar unsurudur. Aileye ayrılan gelirlerin niteliği ve oranı esas alınarak altı farklı kategori geliştirilmiştir. İkinci boyut süre unsurudur. Vakfiyelerde geçen ifadelere dayanarak süre üç grupta sınıflandırılmıştır. Çalışmanın özgün yönlerinden biri, miktar ve süre unsurlarının birlikte değerlendirilmesidir. Araştırma, yalnızca kavramsal sınıflandırma ile sınırlı kalmamış, aynı zamanda istatistikî yöntemlerle de desteklenmiştir. Vakıflar; kurucusunun cinsiyeti, kuruluş yüzyılı, coğrafi bölgesi, vakfedilen mülkün türü ve lehtarların kimliği gibi değişkenler üzerinden incelenmiştir. Böylece hem yatay (aynı dönemde farklı bölgeler), hem dikey (farklı yüzyıllar içinde değişim), hem de çapraz (farklı değişkenlerin etkileşimi) mukayeseler yapılabilmiştir. Bu yöntem, aile vakıflarının coğrafi, sosyolojik ve tarihsel çeşitliliğini somut biçimde gözler önüne sermektedir.
Debates on the nature and function of Ottoman family foundations (aile vakıfları) have long been addressed in the literature from differing perspectives. Some scholars view family foundations almost entirely as institutions aimed at preserving wealth within the family, while others emphasize their charitable aspects serving the broader public good. The question of “to what extent family foundations served the family versus society” is not merely a legal issue, but also a key to understanding the economic, social, and cultural fabric of Ottoman society.
The primary aim of this study is to determine, based on data obtained from 2,003 vakfiyes (endowment deeds), the extent to which the revenues of family foundations were allocated in favor of family members and how these allocations were structured in terms of duration. In doing so, the study seeks to shed light not only on the legal status of family foundations as they have survived to the present, but also on their socio-economic functions in Ottoman society from a multidimensional perspective.
To achieve this aim, the research proposes a two-dimensional analytical framework. The first dimension concerns the amount of allocation: six categories have been developed according to the nature and proportion of income assigned to family members. The second dimension concerns duration, classified into three groups based on the expressions found in the vakfiyes. One of the study’s original contributions is the simultaneous evaluation of these two dimensions—amount and duration. The analysis goes beyond conceptual classification and is supported by statistical methods.
Foundations are examined according to several variables, including the founder’s gender, century of establishment, geographical region, type of endowed property, and identity of beneficiaries. This approach allows for horizontal comparisons (across regions within the same period), vertical comparisons (changes across different centuries), and cross-comparisons (interactions among multiple variables). Through this methodology, the study concretely reveals the geographical, sociological, and historical diversity of Ottoman family foundations.