Akademik Veri Yönetim Sistemi
3. İlişkisel Sosyal Bilimler Kongresi, İstanbul, Türkiye, 13 - 14 Haziran 2019, ss.71
Bir toplumsal ilişki biçimi olarak borç, ahistorikbir ilişki biçimi olmayıp, gerek bu ilişkiyi çepeçevre kuşatan politik, hukuki ve kültürel ortamın değişmesi gerekse borç ilişkisinin tarafları olan borçlu, alacaklı, kefil vb. gerçek ve/veya tüzel kişilerin borç ilişkisine dahil olma şekilleri düşünüldüğünde, bir tarihe sahip olan ve dolayısıyla bizzat politik, hukuki ve kültürel şartlara bağlı olarak değişip dönüşen bir ilişki biçimidir. Bu anlamda finansallaşma, finansal tabana yayılma, finansal içerilme ve finansal demokratikleşme gibi (çoğunlukla politik ve teorik konumlanmayla değişen) isimlerle tanımlanan Türkiye’de 2000’li yıllarda tüketici kredilerinin yaygınlaşma süreci ile değişen borç ilişkisi, aynı zamanda (örneğin komşular, arkadaşlar ve akrabalarla) değişen/dönüşen bireysel ilişkiler ve ihtiyaçların miktar ve mahiyetinin başkalaşması ile de bir dönüşüme uğramıştır. Bu dönüşüm genel itibariyle (gerçek) kişiler arası, yüz yüze etkileşimlere dayanan ve yatay eksenli borçlanma ilişkisinden, genel itibariyle bir gerçek ve tüzel kişi arasında, çoğunlukla yüz yüze olmayan ve/veya dolayımlı ve dikey eksenli borçlanma ilişkisine doğru gerçekleşmiştir. Öte yandan dönüşen borç ilişkisi içerisinde değişen etkileşim türleri ve borç alma, borçla satın alma ve temerrüt örüntüleri eski etkileşim türleri ve örüntülerinin hem kusurlu hem de püf noktalarını isteyerek veya istemeyerek devralmıştır.
Çalışmada, borç ilişkisinin tarihi onu çevreleyen politik, hukukî ve kültürel şartlarla dönüşen makro süreçler içerisinde anlamlandırılacak ve bu itibarla borç ilişkisini mikro düzeyde ele almak adına teminatsız tüketici kredileri ampirik zemininde çözümlemeler gerçekleştirilecektir. Bu bağlamda önemli bir borçlanma örüntüsü olarak eş-dosttan borçlanma ile tüketici kredilerine yaşanan dönüşüm, yatay eksende ve yüz yüze etkileşim içerisinde ölçülüp güncellenen “borca sadakat” kıstası ile skor kartları yahut belirli algoritmik modellerle dikey eksende ölçülüp güncellenen ve bir ekrandan izlenen “kredi skoru” etrafında değerlendirilecektir. Aynı şekilde borç ilişkisinin mikro düzeyde en önemli örüntülerinden olan borçla satın alma örüntülerindeki dönüşüm, borç limit ve vadesinin yine yatay eksende ve yüz yüze etkileşim içerisinde ölçülüp güncellendiği “veresiye defteri” ile borç limit ve vadesinin dikey eksende ve çeşitli elektronik işlemlerle anlık ölçülüp güncellendiği “kredi kartı” etrafında değerlendirilecektir. Son olarak borcun ifasının gerçekleşmediği yahut geciktiği hallerde temerrüt örüntülerindeki dönüşüm, toplumsal dışlama ve damgalamanın yatay eksende ve yüz yüze etkileşimle gerçekleştiği “ayıplama” ile dikey eksende ve çeşitli dolayımlarla gerçekleştiği haciz büroları ve varlık yönetim şirketlerince kullanılan “mektup”, “mesaj” ve “çağrılar” etrafında değerlendirilecektir. Bu itibarla teminatsız tüketici kredileri ve geleneksel borçlanma/borçla satın alma örüntüleri üzerine oluşmuş literatür ve istatistiki verilerden oluşan ampirik zemin, borç ilişkisinin borçlu, alacaklı, kefil, tefeci, rehinci, banka kredi operasyon sorumlusu, kredi kayıt bürosu çalışanı, varlık fonu yöneticisi, icra takip memuru, icra iflas görevlisi, icra avukatı gibi taraflarıyla yapılan derinlemesine görüşmeler ve borç temerrüdünde ortaya çıkan örüntüleri anlamlandırmak adına borç tahsili gerçekleştiren bir hukuk bürosu çağrı merkezinde yapılan etnografik gözlemlerden elde edilen örnek hikayelerin aktarımı ile zenginleştirilecektir. Çalışma, borç ilişkisinin, özellikle Goffman sosyolojisinin sunduğu araçlarla kavramsal ve kuramsal zeminde incelenmesi ile sonlandırılacaktır.