Akademik Veri Yönetim Sistemi
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt.10, sa.2, ss.396-418, 2023 (Hakemli Dergi)
Kelâm disiplini, klasik metinlerde dinî akideleri ispat niteliği ile tanımlanır. İspatın ne olduğuna dair bir açıklama, kendinden önceki gelenekleri metodoloji açısından bir değerlendirmeye tabi tutan Fahrüddin Râzî tarafından gündeme getirilmiştir. Kitâbü’l-Erbâ‘în’in son bölümündeki sunuma göre kelâmın aklî konuları ispatta kullandığı üç temel öncül bulunmaktadır. Bunlar, Râzî’nin isimlendirmesiyle nefy-ispat, kemal-noksan ve vücup-imkân öncülleridir. Fahrüddin Râzî nefy ve ispat öncülünü, kelam ve felsefe önermelerinin temelini oluşturan tasavvur ve tasdik kavramlarıyla doğrudan ilişkili olarak inleler. Diğer taraftan kelâmcı ve felsefecilerin birçok görüşlerini dayandırdıkları bir başka öncül, kemâl ve noksan öncülüdür. Bu öncüle dayanarak kelâmcılar kemâl sıfatlarının Allah hakkında zorunlu olduğunu, noksan sıfatlarının ise Allah’tan nefyedilmesi gerektiğini söylemişlerdir. Vücup ve imkân öncülü ise Râzî’nin tanımlamasına göre şeref ve yükseklikte son derecededir ve akıl sahiplerinin akıllarının ulaştığı son noktadır. Râzî’nin felsefe-kelâm arasını birleştirme gayretleri, İbn Sînâ’nın açıklamaları çerçevesinde bu öncül bağlamında ortaya çıkmaktadır.
Bu çalışmada Râzî’nin el-Erba‘în eserinde özet olarak belirttiği öncüller, diğer eserlerinde önce çıkan bazı açıklamalar ve bağlamlar dikkate alınarak değerlendirilecek ve Râzî’nin bu öncülleri başlıca hangi kelâmî bağlamlarda kullandığı tespit edilmeye çalışılacaktır. Râzî’nin külliyatı çok geniş bir yelpazeyi kapsadığı için, hayatının son dönemde yazdığı ve kendi nihâî kanaatlerini göstermesi açısından bir bakıma İslam bilimlerine bütüncül bakış açısını sergilediği Mefâtîhü’l-Gayb’ındaki yorumlarına hususi atıflarda bulunulacaktır.