RADLOV’UN YAYIMLADIĞI KÖL TİGİN VE BİLGE KAĞAN YAZITLARININ SÖZLÜĞÜ VE BAZI ÖRNEKLEMELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME


Zengin A., Erdoğan Ü.

Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, cilt.7, ss.1-23, 2021 (Hakemli Dergi)

Özet

 

Eski Türk Yazıtlarının ilk defa bir eserde konu edilmesi 13. yüzyıla tekabül etse de bilim dünyasının dikkatlerinin bu yöne çevrilmesi ancak altı yüzyıl sonra gerçekleşmiştir.  Bölgeye gerçekleştirilen araştırma gezileri sonucunda, özellikle de söz konusu alana bu amaçla ilk giden Fin ve Rus heyetlerinin çalışmaları neticesinde Yenisey yazıtları ile Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının bulunması Türk dilinin tarihini belirleme bakımından son derece etkili olmuştur. Bunun ardından keşfedilen yazıtların elde edilen mükemmel kopyalarını okuma yarışı başlamıştır. Aslında bu yarış, V. Radlov ve V. Thomsen arasında geçmiştir. V. Thomsen 15 Aralık 1893 tarihinde yazıtları okumayı başardığını ilim âlemine ilân etmiştir. V. Radlov ise ilk yayınını biraz aceleyle Thomsen’den daha önce, 1894 yılında gerçekleştirmiştir. Radlov 1894 yılında ayrı ayrı üç fasikül halinde yayımladığı çalışmasını 1895 yılında tek cilt olarak ortaya koymuştur. Bu arada V. Thomsen, yazıtları okumasından üç yıl sonra, 1896 yılında Köl Tigin ve Bilge Kağan üzerine ilk yayınını yapmıştır. Ardından 1897 yılında V. Radlov’un söz konusu iki yazıt üzerine yeni bir yayın ortaya koymuştur. 1897 yayınında Radlov’un, 1894 yılında yayımladığı metin ve sözlükte birtakım değişikliklere gittiği görülür. Çalışmamızda V. Radlov’un 1897 yılına ait yayınındaki sözlük Türkçeye çevrilmiş, ayrıca bizzat yazarın dikkat çekmek istediği örnekler üzerinde kendisinden sonraki okuyuşlar da dikkate alınarak bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Burada özellikle V. Radlov ve V. Thomsen’in ardından Türkiye’de yapılan yayınlardaki okuyuşlar ve anlamlandırmalar dikkate alınarak karşılaştırılmıştır.

Although it was the 13th century that the ancient Turkish inscriptions were first mentioned in a work, the attention of the scientific world was turned only six centuries later. As a result of research trips to the region, a number of reports were written. In particular, as a result of the research carried out by the Finnish delegation and the Russian delegation, Yenisei Inscriptions and Köl Tigin and Bilge Kagan Inscriptions were very effective. As a result of this research, the race to read the perfect copies of the inscriptions started. This race actually takes place between V. V. Radlov and V. Thomsen. V. Thomsen said that he was able to read the inscriptions on 15 December 1893 and published his first publication three years later. V Radlov made his first publication in a hurry in 1894. In 1894, he published his work in three volumes as a single volume in 1895. Meanwhile, in 1896 V. Thomsen published his first publication on two inscriptions. Then in 1897 V. Radlov published a new publication on these two inscriptions. In this publication, the dictionary published in 1894, the text and some changes in the dictionary goes. In this study, the dictionary in V. Radlov 's 1897 publication has been translated into Turkish and an evaluation will be made on the samples that the author wants to draw attention to by taking into consideration the subsequent readings. Here Radloff, especially after V. V. Thomsen will try to readings considered in the publication made in Turkey.