Özet

Modern çağın başlangıcı sayılan Vestfalya Barış Antlaşması uluslararası siyasal dengeler ve diplomatik ilişkiler açısından tarihsel bir dönüşümün simgesini oluşturmuştur. 15 Mayıs 1648’de imzalanan barış antlaşması, Vestfalya Sistemi olarak adlandırılan ‘egemen ulus-devlet’ anlayışını güçlendirmiştir. Antlaşmanın bugün dünya barışının dikkate aldığı çok önemli üç ilkesi; devletlerin egemenliği ve siyasal self determinasyon (geleceklik hakkı) ilkesi, devletlerarası (yasal) eşitlik ilkesi ve de bir devletin iç işlerine başka bir devletin karışmaması ilkesidir. Vestfalya Barış Antlaşması, ‘ulusal devlet egemenliği’ ilkesini temel hak olarak tanımıştır. Bu dönemden itibaren uluslararası ilişkilerde devletler temel oyuncu rolüne bürünmüştür.

               Bu şekilde inşaa edilmeye başlanan modern uluslararası yapılanmada 1960 yılı sonrasında BM bünyesindeki OECD faktörünün kalkınma yardımları çerçevesinde daha düzenli bir döneme girildiği söylenebilir. İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı, kısaca OECD İkinci Dünya Savaşından sonra oluşturulan Batı Sistemi’nin önemli bir kuruluşudur. Uluslararası kalkınma yardımlarının planlamasında OECD’nin kurulması ile birlikte önemli ilerlemeler sağlanmıştır. Soğuk Savaş Dönemindeki iki kutuplu dünya düzeninin kalkınma yardımları üzerinde büyük ölçüde etkisi bulunduğu da tartışılmazdır. Öyle ki, 1945-1990 yılları arasında ilgili yardımlarda güvenlik kaygısı ön planda yer almıştır. Ancak, 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılması, Sovyet rejiminin çökmesi gibi tarihi olaylar farklı bir sürecin habercisi olmuştur. Bugün kalkınma yardımları çerçevesinde, demokrasi, insan hakları, yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, yönetişim gibi çağdaş dinamikler daha ön planda tutulmaktadır.

İkinci Dünya Savaşı sonrası tarihsel süreçte devinim kazanan kalkınma yardımları, günümüz dünyasında devletlerarası işbirliğini geliştirmeyi hedeflemektedir. Ağırlıklı olarak da, gelişmekte olan ülkelerin kalkınma süreçlerine destek olmak ve acil sorunlarına çözüm bulmak amacıyla sağlanan yardımlar ile yatırımları kapsamaktadır. Bu nedenle bugün devletlerarası ilişkilerin gelişimi açısından en etkili enstrümanlardan birisi olarak görülmektedir. Bu nitelikleri dolayısıyla da, klasik diplomasiye de ekonomik, sosyal, kültürel ve insani alanlarda yeni açılım olanağı sağlayan önemli bir enstrüman olarak kabul görmektedir. Kalkınma Yardımları, bölgesel işbirliklerini geliştiren projeler uygulayarak, barışa ve işbirliğine uygun ortamları oluşturmayı hedeflemektedir.  Gelişmekte olan bölgelerde de işbirliği olanaklarını ileride daha da artırmayı sağlayacak yeni projeler üretmektedir. Tüm bu kalkınma yardımları ve işbirliklerinde temel çaba da ‘Kalkınma İçin Küresel Ortaklık Anlayışı’nı geliştirmektir.

Kalkınma yardımları bugün artık ülkelerin uluslararası politikalarının vazgeçilmez bir aracı haline dönüşmüş durumdadır. Küresel aktör olmayı hedefleyen ülkeler için de stratejik önem taşımaktadır. Türkiye’nin de bu alanda büyük bir ivme katettiği, özellikle son Küresel İnsani Yardım Raporları’na göre de en çok insani yardım yapan ülkeler arasına girdiği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada da, Türkiye’nin söz konusu küresel perspektifte, sürdürülebilir kalkınma yardımları çerçevesinde yürüttüğü humaniter diplomasi politikalarının argumentatif bir yöntemle irdelenmesi amaçlanmış bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Küresel Barış, Demokrasi, İnsan Hakları, Küresel kalkınma Yardımları, Humaniter Diplomasi, BM, OECD, Türkiye