Modern Ermenicenin Söz Varlığında Türkçe Ödünçleme Sözcüklerin Kavram Alanlarına Göre Sınıflandırılması

Creative Commons License

Temel Alemdar E.

İstanbul Kültür Üniversitesi III. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi TUDOK 2010, İstanbul, Türkiye, 20 - 22 Eylül 2010, cilt.2, ss.1399-1405

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Cilt numarası: 2
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.1399-1405
  • İstanbul Üniversitesi Adresli: Hayır

Özet

 On birinci yüzyılda Karadeniz’in kuzeyine yerleştikten sonra sosyo-kültürel zeminde Kıpçak Türkleriyle ortak yaşam alanını paylaşmaya başlayan Ermeniler, Kıpçak Türklerinin demografik üstünlüğünün etkisiyle zaman içerisinde kendi dillerini unutarak Kıpçak Türkçesi ile eserler vermeye başlamışlardır. Kafkasya, Kırım ve Doğu Avrupa bölgelerinde Ermeniler tarafından kullanılan Ermeni Kıpçakçası zamanla varlığını yitirmiş, Ermenistan’ın komşuluğunu paylaşan dolayısıyla Ermenice’deki Türkçe alıntıların geçiş yolu olan Azerbaycan Türkçesi ses özellikleri açısından Ermeni yazı dili üzerinde önemli bir yer teşkil etmeye başlamıştır.

  Ermenice metinlerde Alp Arslan, Kılıç Arslan vb. kişi adı; enişte, amuca (amca) vb. akrabalık adı; elçi, avçi vb. meslek adı; Hun, Türk, Hazar vb. kavim ve yer adının yanında kültürel ve sosyal yaşam alanında işlerlik kazanan temel kavramlar itibariyle benzerlik gösteren pek çok Türkçe sözcükle karşılaşmaktayız. Türkçe-Ermenice söz alıntılarının yanı sıra deyimlik alıntılar da göz ardı edilmeyecek derecede kullanımdadır.

    Türkçenin değişik toplumlarla etkileşime girmesiyle söz varlığında birçok ödünçleme sözcük yer edinmiştir. Bu sözcüklerin bir kısmı uyuma tâbi olurken bir kısmı da oluşan anlam ayrılığını önlemek amacıyla aynen kabul edilmiştir. Bu esnada Türkçe ses bilgisi, yapı bilgisi ve sözlük bilimi noktasında başka dillerden hiçbir dilbilgisi kuralı almamıştır. Dolayısıyla Ermenice’den de bu bağlamda herhangi bir gramerlik öğe almadığı tespit edilmiştir. Ermenice de ise böyük (büyük), genc (gyenç), eˈpeyi vb. sıfat; hüngür hüngür, ışıl ışıl vb. tekrar grubu; başıbozuk, gelişigüzel vb. birleşik isim;  daha, deyi (diyerek) vb. zarf; ancak, bile vb. edat ve bağlaç gibi pek çok Türkçe gramerlik alıntılara rastlamak mümkündür.

   Ermenicenin Etimolojik Sözlüğü ile Ermenicedeki Türkçe Unsurlar Sözlüğü’nün yazarı H.R. Açaryan’ın Türkçe-Ermenice ilişkileri üzerinde yapmış olduğu çalışmalara dayanarak Türkçe’nin söz varlığında yazı diline geçen 20 kadar Ermenice sözcüğün bulunduğu dördüncü asırda Türkçe’den en az 23 sözcük alan Ermenicenin söz varlığında ise şu an 4 bin kadar Türkçe ödünçleme sözcüğün yer aldığı bilinmektedir.

 Bu bildiride Modern Ermenicenin söz varlığında Türkçe ödünçleme sözcüklerin semantik ve gramatikal düzlemde ne şekilde varlık gösterdiklerine tanık olacağız.

Anahtar Sözcükler:  Ermeni Kıpçakçası, Azerbaycan Türkçesi, Türkçe-Ermenice söz alıntıları, Dilsel etkileşim

         After Armenians settled in the North of Black Sea in the 11th century, they began to share common living area on socio-cultural background together with Qypchaqs. Because of the influence of the demographic superiority of Qypchaq Turks, they forgot their language and began to produce literary works in Qypchaq Turkish. In Caucasian, the Crimean and Eastern European regions Armeno-Qypchaq which was used by Armenians lost its existence gradually. Azerbaijan-Turkish, which shares the neighborhood of Armenia and so become the transition path of Turkish quotation, have a great place on the written language of Armenia in terms of phonetics characteristics.

          In Armenian text, person’s name such as Alp Arslan, Kılıç Arslan; or kinship name such as brother, amuca (uncle) etc.; the name of some professions like ambassador, bitikçi, etc; besides society and place name like Hans, Turks, Khazars etc. In addition, we also have encountered the basic concepts similar to many Turkish words that become operational in the field of cultural and social life. Moreover, Turkish-Armenian word quotations and Turkish-Armenian phrase quotations are in use.

            In the Turkish lexis there are many borrowed words as interaction to various communities. Some of these words have been subjected to adoption; however, other words have been adopted without any change in order to prevent difference in meaning. Meanwhile Turkish has not received any grammar rule of other language at the point of phonology, morphology and lexicon fields. Therefore, Turkish did not receive any grammar items of Armenian. On the other hand, it is possible to find quotations in Armenian text such as böyük (big), young (gyenç), eˈpeyi etc. or adjective; sobbingly, alight etc. repeat group; başıbozuk, gelişigüzel etc. composite name;  daha, deyi (diyerek) etc. envelope; but, even propositions and conjunctions.

       H. R. Açaryan is the author of the Armenian’s Etymological Dictionary and Turkish Components in Armenian Dictionary that is prepared on the basis of the work completed on the lexis of Turkish-Armenian, upon this work we say that at least 20 Armenian words entered into lexis of Turkish; however, written language and lexis of Armenian took 23 words from Turkish in the 4th century and now there are 4 thousand Turkish borrowed words.

        In this paper, we will be witnessed how the lexis of modern Armenian exists in Turkish borrowed words on semantic and grammatical platform.

Keywords:  Armeno-Qypchaq, Azerbaijan-Qypchaq, Turkish-Armenian word quotations, Linguistic interaction