Özet

Devletler hayatiyetlerini devam ettirmek için bürokratik işlemlerini belli bir düzen içerisinde, belirli kurallara göre yerine getirmek zorundadır. Bu hem kendi idareleri altında bulunan kurumlarının çalışmasını kolaylaştırır, hem de devletlerarası ilişkilerde itibarlı bir yere sahip olmasını temin eder. Bu durum ayrıca devlet, kurum ve kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini ve haklarını garanti altına almasını sağlamaktadır. Devletlerin tarih sahnesine çıkışından gelişip yok olmalarına kadar geçen sürede bu işlemler neticesinde oldukça önemli arşiv malzemesinin birikmiş olması gerekirken; savaşlar, isyanlar, yangın, yağma ve istilalar gibi olumsuz durumlardan dolayı fazla bir arşiv malzemesinin günümüze ulaşmadığı görülmektedir.

Tarih sahnesine çıkan 16 Türk Devletiˈnden en önemli arşiv kaynağı sadece Osmanlıˈdan intikal etmiş olup diğer Türk Devletlerinden ve özellikle Selçuklulardan fazlaca bir arşiv malzemesinin günümüze intikal etmediği araştırmalar neticesinde ortaya konulmaktadır. Bu durumda ikinci el kaynaklardan elde edilen bilgiler neticesinde tarih sahnesine çıkmış olan devletlerin bürokratik işlemlerine dair bilgiler bulmak zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşiviˈnde yaptığımız taramalar neticesinde 1272 ve 21 Mayıs 1282 tarihli Ali Emiri Tasnifi içerisinde yer alan Aksaray ve Amasyaˈya ait bazı kasaba ve köylerdeki vakıf arazilerine dair belgeler bulunmuştur.

Bunların dışında ikincil kaynak olarak kabul günümüze intikal etmiş onlarca yazma ve telif eserin ulaştığını müşahede etmekteyiz. Bunlardan biri ise tarih araştırmalarında fazla kullanılmayan 1940 tarihli Muhammed Vâmık Şükrü Efendi tarafından telif edilmiş olan Evkâf-ı Ümem Tarihi adlı eserdir. Bu eserde İslam öncesi dönemde ortaya çıkan devletler, Selçuklu Devleti ve Osmanlı Devletiˈnin tarihine ve vakıf eserlerine ait önemli bilgilerin bulunduğu görülmektedir. Bu çalışmada Selçuklu Tarihi Araştırmaları için önemli bir kaynak durumundaki Evkâf-ı Ümem Tarihi ve bu eser içerisinde yer verilen Selçuklu vakıf eserlerinin tarihine ışık tutacak Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiviˈndeki defterler ele alınıp Selçuklu tarihine olan katkıları değerlendirilecektir. Ayrıca bu yeni eser aracılığıyla tarih yazımında karşılaşılan problemlerin çözümü de ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Evkâf-ı Ümem Tarihi, Vakıf Kayıtları, Selçuklu Devleti, Selçuklu Tarihi