Akademik Veri Yönetim Sistemi
Sosyal Psikolojide Ahlak Çalışmaları Ulusal Sempozyumu, Van, Türkiye, 26 - 27 Kasım 2021, ss.33-40
Bu çalışmanın amacı, çocuklarda “ayıp” kavramının Sosyal Alan Kuramının önerdiği farklı sosyal
alanlar bağlamında incelenmesidir. Sosyal Alan Kuramı ahlaki (insan hakları, zarar vermemek
vb.), kültürel olarak üzerinde uzlaşılmış (öğretmen gelince ayağa kalkmak gibi), kişisel tercihler
(belirli bir rengi sevmek gibi) ve kişisel zarardan kaçınma (acı çekmekten kaçınma gibi) şeklinde
dört farklı sosyal alan olduğunu iddia eder ve bu alanların farklı yaş gruplarında ve kültürlerde
nasıl anlaşıldığı üzerine yoğunlaşır. Kurama göre çocuklar etraftaki kuralları olduğu gibi
benimsemezler ve kuralların nedenlerini sorgularlar. Kültüre özgü bir kavram olan ve ahlak
gelişiminde önemli bir yeri olan ayıp kavramı, gündelik hayatta çok sık kullanılmasına karşın bu
kavramın ahlaki alanda ve uzlaşımsal alanda nasıl çerçevelendiğine yönelik çocuklarla yürütülen
bir araştırma yapılmamıştır. Bu eksiklikten yola çıkarak Türkiye’nin 7 farklı bölgesinden 12
farklı ilde 7-15 yaş arası 193 (101 kız, 92 erkek) çocukla yarı yapılandırılmış büyük çoğunluğu
bireysel olmak üzere görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmelerde çocuklara ayıp denilince
akıllarına nelerin geldiği ve günlük hayatlarında ne tür ayıp davranışlar gözlemledikleri
sorulmuştur. Çocukların verdikleri cevaplar farklı araştırmacılar tarafından kodlanmış, daha
sonra üzerinde uzlaşılmış bu kodlar Sosyal Alan Kuramı’ndaki ahlaki, uzlaşımsal ve bu ikisine
girmeyen diğer şeklinde üç kategoriye ayrılarak gruplandırılmıştır. Elde edilen kodların %58.2’si
uzlaşımsal kategorisine (ör., Sokakta bağırarak konuşmak) girerken, en fazla kodun yerleştiği
diğer ikinci kategori %29.4 oranıyla ahlak alanı (ör., Bir çocuğun arkadaşlarıyla dalga geçmesi)
olmuştur. Kodların %12.4’ü de diğer kategorisine (ör., sigara içmek) dahil olmuştur. Buna göre
çocuklar ayıp kavramını kavramsallaştırırken en çok uzlaşımsal alana vurgu yapmaktadırlar. Bu
da ayıp kavramının Türkiye'deki bu yaş dönemi çocuklar için daha çok toplumsal olarak
üzerinde uzlaşılmış kuralların ihlali anlamına geldiğini ve bu yaş çocuklarındaki ayıp kavramının
incelenmesinde Sosyal Alan Kuramı’nın açıklayıcı bir çerçeve çizdiğini göstermektedir.
Anahtar sözcükler: çocuklarda ayıp kavramı, Sosyal Alan Kuramı, ahlaki alan, uzlaşımsal alan