Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, cilt.5, sa.9, ss.35-48, 2020 (Hakemli Dergi)
İlk olarak Nazarbayev’in, 1994 Rusya ziyaretinde Avrasya Birliği'ni tek bir ekonomik alan ve ortak savunma politikası temelinde kurma fikrini ileri sürmesinden sonra Gümrük Birliği Anlaşması, Avrasya Ekonomik Topluluğu, Gümrük Birliği, Ortak Ekonomik Alan Anlaşması gibi yapılanmalar sonucu 1 Ocak 2015 yılında Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ortaya çıkmıştır. Rusya’nın SSCB’yi yeniden diriltmesi olarak eleştirilen AEB’de kararlar büyük oranda oy birliği alınmaktadır. Bu sebeple AEB’ye katılma taraftarı olanlar ekonomik kazançlara odaklanılmasını gerektiğini vurgularak birliğin hegomanik bir yapısının olmadığını ileri sürmektedir. AEB son dönemde Singapur, İran, Sırbıstan gibi ülkelerle yaptığı anlaşmalarla etkinlik alanını geliştirmektedir. Ukrayna, Gürcistan ve Tacikistan gibi birliğin daha önceki yapılanmalarında yer alan ülkelerin birliğe katılmaması, Özbekistan’ın birliğe katılması daha da önemli hale gelmiştir. Özbekistan, Kerimov zamanında ulusal egemenliği tehlikeye sokacağı gerekcesiyle AEB’ye katılmamıştır. Kerimov, ekonomik bağımsızlık olmadan siyasi bağımsızlık olmaz diyerek tercihini ortaya koymuştur. Özbekistan’da Kerimov sonrası yönetimi devir alan Mirziyoyev ise, DTÖ ve AEB gibi entegrasyon kuruluşlarının avantaj ve dezavantajları konusunda çalışmalar başlatmıştır. Özbekistan’ın AEB’ye katılımı konusu, Ekim 2019’da Rus Parlamentosunu Konsey Başkanı Valentina Matviyenko’nun Özbekistan ziyaretine kadar olağan bir şekilde yürürken Matviyenko’nun ziyareti sonrası tartışmaların artmıştır. Ekonomistlerin ağırlıklı olarak katılma taraftarı olduğu görülse de tartışmaların bir fikir birliği oluşturduğunu söylemek zordur. Çok yakın bir tarihte Özbekistan’ın AEB’ye katılım kararı alacağını beklenmemekle birlikte AEB ile ticaret anlaşması yapması veya gözlemci ülke olarak katılma talebinde bulunması söz konusu olabilir. AEB’ye katılım konusunda nihai kararı verecek olan ve bu konuda herhangi bir fikir birliğinin oluşmasına ihtiyacı olmayan Mirziyoyev’in sürpriz bir şekilde AEB’ye katılma kararı alması da her zaman ihtimal dâhilindedir.
Following the launch of the idea of establishing the Eurasian Union on the
basis of a single Economic Area and common defence policy by Nazarbayev
firstly during his 1994 visit to Russia, the Eurasian Economic Union
(EAEU) emerged on 1 January 2015 as a result of such arrangements as
the, Eurasian Economic Community, Customs Union Agreement former
membersCommon Economic Area Agreement. Decisions are largely taken
unanimously in the EAEU, which has been criticized as Russia's
resurrection of the USSR. For this reason, those who are in favour of
joining the EAEU emphasise that the focus should be on economic gains
and argue that the union has no hegomanic structure. Recently, EAEU has
been developing its field of activity through agreements with countries such
as Singapore, Iran, and Serbia. Uzbekistan’s participation to the Union has
become even more important given that the countries (former members)
such as Ukraine, Georgia and Tajikistan, do not join the Union.
Uzbekistan did not join the EAEU during Karimov's period, considering
that it would jeopardize national sovereignty. Kerimov expressed his
preference by saying that there would be no political independence without
economic independence. Mirziyoyev, who took over the post-Kerimov
administration in Uzbekistan, initiated studies on the advantages and
disadvantages of cooperation and integration institutions, such as the WTO
and the EAEU respectively. The issue of Uzbekistan's participation to the
EUEU was ordinary until the visit of the Russian Parliament's Council
Chairman Valentina Matviyenko to Uzbekistan in October 2019. The
debate has increased after this visit. Although economists appear to be
predominantly in favour of joining, it is difficult to say that a consensus has
been formed yet.
Although it is not expected that Uzbekistan will make a decision to join the
EAEU in the near future, it may be possible fort his country to enter into a
trade agreement with the EAEU or request to join as an observing country.
It is always possible that Mirziyoyev, who is in the position to make the final
decision on joining EAEU and does not need any consensus on this issue,
will take a surprise decision to join EAEU.