Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türk Kültürü ve İncelemeleri Dergisi, sa.43, ss.305-348, 2020 (Hakemli Dergi)
Kâsım-ı Envâr (ö. 837/1433), Timur’un (1370-1405) oğlu Şâhruh (1405-1447)
döneminde Gîlân, Herat, Semerkant ve Horasan civârında yaşamış bir sûfî
şâirdir. Hayatı hakkında bilgi veren kaynaklardan onun Şeyh Sadreddîn-i
Erdebilî’nin (ö. 794/1392) müridlerinden ve halifelerinden olduğu
anlaşılmaktadır. Ni‘metullâhiyye, Kalenderiyye, Nakşibendiyye gibi dönemindeki
diğer tasavvufî çevreler ile de yakın ilişkiler içinde olan Kâsım-ı Envâr bu
ilişkileri sebebiyle zaman zaman siyâsî otorite tarafından kovuşturmaya uğrasa
da cezbeli tavırları ve âşıkâne şiirleri ile gittiği şehirlerde devlet
büyüklerinin de içinde bulunduğu geniş mürid halkalarına hitap etmeyi
başarmıştır. Kâsım-ı Envâr, renkli kişiliği ve şiirleri ile Türk edebiyatı tarihinde
de etkisi görülmüş bir şâirdir. 17. yüzyıl Melâmî müelliflerinden Sarı Abdullah
Efendi Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî isimli Mesnevî şerhinde Kâsım-ı Envâr’ın
şiirlerinden sıklıkla istifâde etmektedir. Bu makalede Türk edebiyatına etki
eden bir figür olarak Kâsım-ı Envâr’ın edebî kimliğini ortaya koyacak şekilde
hayatına dair kaynakları, biyografisini, eserlerini ve dönemini incelemeyi
amaçladık. Ayrıca bir Kâsım-ı Envâr okuyucusu olarak Sarı Abdullah Efendi’nin
Mesnevî şerhinde Mesnevî ile Kâsım-ı Envâr Dîvân’ı arasında kurduğu ilişkiye
dikkat çekmeye çalıştık.
Qasem Anwar (d. 837/1433) is a sufi poet who lived in Gīlān,
Harat, Samarkand and Khurāsān under the rule of Shahruh (r. 1405-1447), son of
Timur (r. 1370-1405). It is understood from the sources provided information
about his life that he was one of disciples and khalifes of Shaykh Sadr al-Din
Ardabīlī (d. 794/1392). Having close relations with other sufi environments of
his time such as Kalandariyya, Ni‘mat-Allāhiyya, and Naqshbandiyya, Qasem Anwar
occasionally prosecuted by the political authority because of those relations,
but he managed to appeal to the large disciple circles, including the
high-ranking bureaucrats with his charming manners and amatory poems in the
cities where he visited. Qasem Anwar is a poet who also has impact on the
history of Turkish literature with his colorful personality and poems. Sari
Abdullah Efendi, one of the Malāmī authors of the 17th century, frequently
refers to the poems of Qasem Anwar in his Masnavi commentary called Jawāhir-i
Bawāhir-i Masnavi. In this article, we aim to investigate the sources of
his life, his biography, works and the period he lived, in order to reveal
Qasem Anwar’s literary identity as an influential figure in Turkish literature.
In addition, we try to draw attention to the relationship that established by
Sari Abdullah Efendi, as a reader of Qasem Anwar, between Masnavi and Qasem’s Dīwān in his Masnavi commentary.