in: Cemal Aksu Armağanı, Müslüm Yılmaz,Ayşe Aksu, Editor, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, pp.303-318, 2020
Nizâmî-i
Gencevî’s (608/1211-1212) work titled Penc
Genc (Five Treasures) or Hamse, that is composed of five Persian mesnevis, has been considered to be of
a great importance in the Persian literature as well as the Turkish literature.
For both the hamse and the mesnevis that take place in it, there have been many
nazires that were written in various periods. One of them is Haydar Tilbe’s
work that was written as a nazire for the mesnevi titled Mahzenü’l Esrâr in Penc Genc in the same form and name.
In
this article, the idioms in Haydar Tilbe’s, who is one of the classical period
poets of Eastern Turkish, work titled Mahzenü’l
Esrâr will be examined. Being formed
by at least two words that are used out of their literal meaning; idioms are
inflexible lexical bundles which are created in order for expressing a concept,
emotion, idea or action.
In
this work, we will classify the idioms that take place in Haydar Tilbe Mahzenü’l-Esrâr, which was published by Avni Gözütok’s Fenomen Publishing House in 2008,
with regard to their conceptual fields and we will try to illuminate the
influences of those idioms on the vocabulary by the period that Eastern Turkish
was developing as a classic literary language.
Nizâmî-i
Gencevî’nin (öl. 608 / 1211-1212) Penc
Genc (Beş Hazine) veya Hamse
olarak adlandırılan ve beş Farsça mesneviden oluşan bu eseri, Fars edebiyatında
olduğu kadar Türk edebiyatında da değer görmüştür. Gerek hamseye gerekse
hamsenin içinde yer alan mesnevilere farklı zamanlarda pek çok nazire
yazılmıştır. Bunlardan birini Penc Genc
içinde yer alan Mahzenü’l Esrâr adlı
mesneviye aynı vezin ve aynı isimle nazire yazmış olan Haydar Tilbe’nin eseri
oluşturmaktadır.
Bu makalede Doğu
Türkçesinin klasik öncesi dönem şairlerinden olan Haydar Tilbe’nin Mahzenü’l Esrâr adlı eserinde yer alan
deyimler incelenecektir. Deyimler, belirli bir kavramı, duyguyu, düşünceyi,
hareketi anlatmak üzere bir araya gelen en az iki sözcüğün gerçek anlamlarının
dışında kullanılmaları suretiyle ortaya çıkan kalıplaşmış sözcük öbekleridir.
Bu çalışmada da Avni
Gözütok’un Fenomen Yayınları’ndan çıkan 2008 tarihli Haydar Tilbe Mahzenü’l-Esrâr adlı eseri esas alınarak tespit edilen
deyimler, kavram alanlarına göre tasnif edilecek ve bu deyimlerin Doğu
Türkçesinin klasik edebî dil şeklini almaya başladığı evresindeki söz varlığına
olan etkisi ortaya konulacaktır.