Haydar Tilbe’nin Mahzenü’l Esrâr Adlı Mesnevisindeki Deyim Kuruluşları Üzerine

Creative Commons License

Temel Alemdar E.

Cemal Aksu Armağanı, Müslüm Yılmaz,Ayşe Aksu, Editör, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, ss.303-318, 2020

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Mesleki Kitap
  • Basım Tarihi: 2020
  • Yayınevi: İstanbul Üniversitesi Yayınları
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Sayfa Sayıları: ss.303-318
  • Editörler: Müslüm Yılmaz,Ayşe Aksu, Editör
  • İstanbul Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Nizâmî-i Gencevî’nin (öl. 608 / 1211-1212) Penc Genc (Beş Hazine) veya Hamse olarak adlandırılan ve beş Farsça mesneviden oluşan bu eseri, Fars edebiyatında olduğu kadar Türk edebiyatında da değer görmüştür. Gerek hamseye gerekse hamsenin içinde yer alan mesnevilere farklı zamanlarda pek çok nazire yazılmıştır. Bunlardan birini Penc Genc içinde yer alan Mahzenü’l Esrâr adlı mesneviye aynı vezin ve aynı isimle nazire yazmış olan Haydar Tilbe’nin eseri oluşturmaktadır.

Bu makalede Doğu Türkçesinin klasik öncesi dönem şairlerinden olan Haydar Tilbe’nin Mahzenü’l Esrâr adlı eserinde yer alan deyimler incelenecektir. Deyimler, belirli bir kavramı, duyguyu, düşünceyi, hareketi anlatmak üzere bir araya gelen en az iki sözcüğün gerçek anlamlarının dışında kullanılmaları suretiyle ortaya çıkan kalıplaşmış sözcük öbekleridir.   

Bu çalışmada da Avni Gözütok’un Fenomen Yayınları’ndan çıkan 2008 tarihli Haydar Tilbe Mahzenü’l-Esrâr adlı eseri esas alınarak tespit edilen deyimler, kavram alanlarına göre tasnif edilecek ve bu deyimlerin Doğu Türkçesinin klasik edebî dil şeklini almaya başladığı evresindeki söz varlığına olan etkisi ortaya konulacaktır.

 

Nizâmî-i Gencevî’s (608/1211-1212) work titled Penc Genc (Five Treasures) or Hamse, that is composed of five Persian mesnevis, has been considered to be of a great importance in the Persian literature as well as the Turkish literature. For both the hamse and the mesnevis that take place in it, there have been many nazires that were written in various periods. One of them is Haydar Tilbe’s work that was written as a nazire for the mesnevi titled Mahzenü’l Esrâr in Penc Genc in the same form and name.

In this article, the idioms in Haydar Tilbe’s, who is one of the classical period poets of Eastern Turkish, work titled Mahzenü’l Esrâr will be examined. Being formed by at least two words that are used out of their literal meaning; idioms are inflexible lexical bundles which are created in order for expressing a concept, emotion, idea or action.

In this work, we will classify the idioms that take place in Haydar Tilbe Mahzenü’l-Esrâr, which was published by Avni Gözütok’s Fenomen Publishing House in 2008, with regard to their conceptual fields and we will try to illuminate the influences of those idioms on the vocabulary by the period that Eastern Turkish was developing as a classic literary language.