Bartın İli ve İlçeleri Yüzey Araştırması (BİYA) İlk Tespitler ve Belgeler. Paphlagonia’dan Parthenios’a - I, Fatma Bağdatlı ÇAM, Editör, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, ss.113-148, 2022
Fiziki coğrafya özellikleri; geçmişten günümüze, daima
toplumların yaşamlarında farklı konular için belirleyici, yönlendirici bir rol
oynamıştır. Bu etkinlik toplumların barınma, korunma(güvenlik), toplayıcılık,
avcılık, yerleşme, hayvancılık, ziraat, ulaşım, ticaret, vb. faaliyetleri
üzerinde de belirgin olarak görülür. Sahanın jeomorfoloji, iklim, su
kaynakları, toprak ve bitki örtüsü özellikleri; bu etkinin belirleyicileridir.
Bu çalışma; Bartın ili ve yakın çevresi (Harita 1, 2) arkeoloji amaçlı yüzey
araştırmaları için yönlendirici, fiziki coğrafya özelliklerinden faydalanarak
geçmişi anlama ve çıkarımlar yapma, rekonstrüksiyon çalışmaları için temel
altlık olarak katkı vermesi amacıyla hazırlanmıştır.
İnceleme ve değerlendirme amaçlı olarak 1/25000
ölçekli topografya haritaları, 1/100 000 ölçekli toprak, 1/500 000 ölçekli
jeoloji haritaları ve Google Earth görüntüleri temel altlıklar olarak
kullanılmıştır. Veri tabanı oluşturulması ve yüzey analizleri ArcGIS 10.7
ortamında, 10 m yersel çözünürlüklü olarak çalışılarak, sahaya ait morfografik
özellikler (Harita 3), eğim analizi (Harita 4), litoloji (Harita 5) ve toprak (Harita
6) haritalarının hazırlanması ile gerçekleştirilmiştir. Ayrıca sahanın farklı
tarihlere ait Google Earth görüntülerinden de amaca yönelik farklı ölçeklerde 3
boyutlu görseller (Şekil 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8) üretilmiştir.
Toplumların uygarlık düzeylerindeki zamana bağlı
değişim; onların dağlık alanlardan ovalara, su kenarlarına inmelerine,
mağaralardan savunması daha kolay ve stratejik anlamı olan, doğal morfolojik
koridorları kontrol eden tepe veya yamaçlara ya da çevresi yüksek ve sarp
yamaçlar ile çevrili akarsu alt havzaları içine yerleşmelerine neden olmuştur.
Yaşam çevrelerindeki bu değişim; arazinin eğim, yükseklik, engebelik, zirai
verimlilik, suya kolay ulaşma, vb. fiziki coğrafya özelliklerine göre
seçicilikle gerçekleşmiştir. Bu yüzden arkeolojik yüzey araştırmaları için bir
sahanın jeomorfoloji, hidrografya, toprak ve bitki örtüsü gibi fiziki coğrafya
özellikleri doğrudan ve dolaylı olarak insan topluluklarının yaşam çevrelerine
ait geçmişin arşivi niteliğinde öneme sahiptir.
Bu temel yaklaşımdan hareketle; Bartın ili ve yakın
çevresinin jeomorfoloji, hidrografya, toprak, bitki örtüsü, paleoklimatoloji
gibi fiziki coğrafya özellikleri, arkeolojik yüzey araştırmaları hedefli
olarak, ana hatları ile ele alınmıştır.
Bartın ili ve yakın çevresindeki geçmiş dönemlere ait gür bir orman
örtüsünün, jeomorfoloji (yamaçlar, engebelik, yükselti), hidrografya (yüzeysel
sular ve su kaynakları), iklim özelliklerinin toplayıcı-avcı kültürler için
doğal barınma, beslenme ve güvelik imkânları sunduğu anlaşılmaktadır.
Zirai verimliliği yüksek orman toprakları, zengin
bitki örtüsü, jeomorfoloji ve hidrografya özellikleri Bartın ili ve yakın
çevresinde ekip-biçen, hayvancılık yapan üretim kültürü içinde önemli fırsatlar
sunduğu anlaşılmaktadır.
MÖ 1. Bin yıl
toplulukları ve sonrası için yukarıdaki sayılan ihtiyaçlar ve fiziki coğrafya
özelliklerinin sunduğu avantajların yanı sıra, bu dönemde ulaşım, ticaret,
savaş ve savunma stratejilerinin de insan yaşamı ve şehirsel tercihler için
anlamlı hale gelmiştir. Araştırma sahası bu yaklaşım çerçevesinde
değerlendirildiğinde özellikle sahanın jeomorfolojik özellikleri dikkat çekici
şekilde avantajlar sunduğu anlaşılır. İç kesimlerdeki akarsu alt havzalarına
ait çevresi yüksek yamaçlarla çevrili güvenlik fırsatı veren kompartıman
vadiler, Tarımsal faaliyetler için zirai verimliliği yüksek ziraat alanları ve
suya ulaşma kolaylığı önemli avantajlardır. Ayrıca bu saha kuzey, kuzeydoğu,
doğu, güney doğu, güney, güneybatı hatta batıdan yüksek dağ zirve hatları ile
çevrili olması doğal savunma hattı oluştur. Karadeniz’e açık kuzey ve
kuzeybatıda ise dar-yüksek kıyılar denizden gelecek tehlikeler için doğal
savunma, korunma yapılarıdır. Aynı zamanda Bartın boğazı ise gerektiğinde
denizden faydalanmayı sağladığı gibi ayrıca düşmanı kontrol etme ve engelleme
avantajı sağlayan stratejik bir morfolojidir.
Physical geography has
always played a determining and guiding role in where societies live from past
to present. This is seen in the chosen locations for shelter, protection
(security), gathering, hunting, livestock, agriculture, transportation, and trade
of human settlements. The geomorphology, climate, water resources, soil, and
vegetation characteristics of the area are the main determinants. This study
has been prepared to guide archaeological surveys in Bartın province and its
surroundings (Map 1, 2), to understand the past and make inferences based on
the physical geographical features of the region, and to compile a database for
the reconstruction of the past.
1/25000 scale topography
maps, 1/100 000 scale soil maps, 1/500 000 scale geological maps, and Google
Earth images were used as the base for analysis and evaluation. The geomorphic
features (Map 3), slope analysis (Map 4), lithology (Map 5), and soil maps (Map
6) of the study area were prepared by creating a database of 10 m spatial
resolution and using ArcGIS 10.7 analysis tools. In addition, 3D images (Figs. 2,
3, 4, 5, 6, 7, 8) were produced from Google Earth images on different dates and
on different scales for this purpose.
Due to the circumstances
of civilizations, changes have caused societies to prefer mountainous areas to
plains and watersides, to settle on hills or slopes that control natural
morphological corridors, which are strategically easier to defend than caves,
or in river sub-basins surrounded by high and steep slopes. This change in the
living environment of mankind has been realized selectively according to
physical geographical characteristics based on the slope of the land, altitude,
roughness, agricultural productivity, easy access to water, and so forth.
Therefore, for archaeological surveys, physical geographical features such as
the geomorphology, hydrography, soil, and vegetation of that region are
directly or indirectly significant as an archive of the habitat chosen by
communities in the past.
Based on this approach,
the physical geography features such as geomorphology, hydrography, soil,
vegetation, and paleoclimatology of the Bartın province and its surroundings
are discussed with the aim of enabling archaeological surveys. It is understood
that the lush forest cover, geomorphology (slopes, roughness, elevation),
hydrography (surface water and water resources), and climatic features
belonging to previous periods in Bartın province and its vicinity offer natural
shelter, nutrition, and security for “hunter-gatherer cultures”.
It is also understood
that soil with high agricultural productivity, rich vegetation, and
geomorphological and hydrographical features provides important opportunities
for the "production culture” that cultivates and harvests the crops and
livestock in Bartın province.
In addition to the
above-mentioned needs and the advantages of the physical geography for the
communities of the 1st millennium BC and beyond, strategies involving
transportation, trade, war, and defense became meaningful for human life and
urban preferences in this period. When the research area is evaluated within
the framework of this approach, it is understood that the geomorphological
features of the area offer remarkable advantages from the past to today.
In the interior of the study area, the
compartment valleys of the river sub-basins surrounded by high slopes providing
security, fertile land suitable for farming, and ease of access to water are
important advantages for agriculture and settlement. In addition, the fact that
it is surrounded by high mountain ranges from the north, northeast, east,
southeast, south, southwest, and even the west creates a natural defense line
for this area. The narrow-high coasts to the north and northwest facing the
Black Sea offer natural defense and protection against enemies and dangers from
the sea. At the same time, the Bartın Strait is a strategic morphology feature
that provides the advantage of preventing the advance of enemies, as well as
making use of the sea, when necessary.