Akademik Veri Yönetim Sistemi
ULUSLARARASI AHANOV OKUMALARI – XXVI Bilimsel ve metodolojik yuvarlak masa, İstanbul, Türkiye, 8 - 09 Mayıs 2023, ss.1
Leksikoistatistik tarihsel bir çıkarım için söz varlığının istatistiksel bağlamda çalışılması olarak tanımlanabilir. Terimin ihtiva ettiği istatistik kavramı da aynı zamanda istatistik ve dolayısıyla da matematik bilim dalları ile de ilişkilidir. Bu yöntem, umumiyetle diller arası dilbilimsel açıdan akrabalığı, ele alınan dillerin söz varlığı üzerinde yapılan nicel çalışmalarla tespitini amaçlar. Dolayısıyla Leksikoistatiksel dil çalışmaları ile derlenen söz varlığı kullanılarak akraba olarak nitelendirilen diller arasında bir dil tasnifi yapılabilir. Bu yöntem, dillerin temel söz varlığı listeleri kullanılarak (umumiyetle akrabalık terimleri, sayı adları ve organ adları) akraba oldukları varsayılan dillerin hangi tarih aralığında birbirlerinden ayrıldıklarının belirlenmesi; dolayısıyla diller arası köken ilişkisinin tespiti için de kullanılır. Ayrıca leksikoistatiksel yöntem ile sözcüklerin tarihsel süreçteki dağılımına bakılarak diller veya lehçeler arasındaki ilişkinin derecesinin de tespiti mümkündür.
Bu çalışmada Türkçenin iki farklı lehçesi (Eski Türkçe söz varlığını bakımından zengin iki lehçe) Yakutça (Kuzeydoğu Türk lehçesi) ile Kazakça (Kuzeybatı Türk lehçesi) leksikoistatistiksel açıdan ele alınmıştır. İki lehçe yaklaşık 200 kelimelik bir söz varlığı bağlamında karşılaştırılmıştır. Çalışmaya dahil edilen kelimeler Clauson’un belirlediği 200 kelimelik sözcük listesi (esas maddeler ve tamamlayıcı maddeler) ile sınırlıdır. Bu bağlamda Elde edilen sonuçlardan hareketle Yakutça ile Kazakçanın (örnekleme dahil edilen söz varlığı bağlamında) Eski Türkçe ile benzerlik oranları ortaya konmuş; bu dillerin (Yakutça ve Kazakça) coğrafi yakınlık nedeniyle etkileşim içinde oldukları dillerden alıntı seviyeleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Yakutça, Kazakça, Leksikoistatistiksel Yöntem, Glottokronoloji, Temel sözcük listeleri.
Lexicostatistics could be defined as the study of vocabulary in a statistical context in order to have a historical inference. The “statistics” term, which the term embodied, directly related to statistics and mathematics. The method, generally aims to designate the linguistic relation between languages by quantitative studies on the vocabulary. Therefore, a language classification can be made between languages that are considered as relatives by using the vocabulary compiled with Lexicostatistical language studies. This method uses basic vocabulary lists of languages(usually kinship terms, number names, and organ names) to determine the date range in which presumed related languages diverge from each other; therefore, it is also used to determine the origin relationship between languages. In addition, it is possible to determine the degree of relationship between languages or dialects by looking at the distribution of words in the historical process with the lexicostatistical method.
In this study, two different dialects of Turkic (two dialects rich in Old Turkic vocabulary) Yakut (Northeast Turkic dialect) and Kazakh (Northwest Turkic dialect) are discussed in terms of lexicostatistics. The two dialects are compared in the context of a vocabulary of about 200 words. The words included in the study are limited to the 200-word word list (main clauses and supplementary clauses) determined by Clauson. In this context, based on the results obtained, the similarity rates of Yakut and Kazakh (in the context of the vocabulary included in the sample) to the Old Turkic were revealed; The citation levels of these languages (Yakut and Kazakh) from the languageswith which they interact due to geographical proximity were attempted to be determined.
Keywords: Yakut language, Kazakh language, Lexico‐Statistical Method, Glottocronology, Basic Word Lists.