Research Information System
Dördüncü Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı (vICIJS’20), Ankara, Turkey, 7 - 10 December 2020, pp.243-245
WEBER SOSYOLOJİSİNDE YAHUDİLER
ve
KAPİTALİZMİN İRRASYONEL FORMU OLARAK PARYA
KAPİTALİZMİ
Modern
kapitalizmin kökenleri sorunu 19. yüzyılda Batı’da sosyal bilimlerin gündemini
oluşturan en önemli konulardan biridir. Köken tartışmalarına katılanlar -modern
kapitalizmin belirli bir dönemde ve dünyanın özgül bir coğrafi bölgesinde
doğması nedeniyle- Batı’nın ekonomik evrimine odaklanmış ve modern kapitalizmle
sonuçlanan bu süreci bütün boyutlarıyla kavramaya çalışmışlardır. Bilindiği
gibi Karl Bücher, Werner Sombart ve Karl Marx gibi isimler bu tartışmaya önemli
katkılar yapmışlardır. Yüzyıl dönümünde, sosyoloji biliminin kurucu
isimlerinden olan Max Weber de tartışmaya katkı yapan isimlerden biri olmuştur.
Weber’in modern
kapitalizmin kökenlerine dair tezleri oldukça kapsamlıdır. Weber, söz konusu
tezlerini özellikle Protestan Ahlakı ve
Kapitalizmin Ruhu, Ekonomi ve Toplum
ve Genel İktisat Tarihi başlıklı
çalışmalarında dile getirmiştir. Bu çalışmaların çeşitli bölümlerinde Batı
kapitalizminin -Weber’in ifadesiyle rasyonel
kapitalizmin- doğmasına neden olan çok sayıda faktörü, bunların
önkoşullarını ve genel özelliklerini açıklamıştır. Weber’in Batı kapitalizmini rasyonel kapitalizm olarak tanımlaması
elbette sebepsiz değildir. Weber, kapitalizmin tarihin farklı dönemlerinde ve
farklı coğrafyalarda çeşitli görünümler altında ortaya çıktığını düşünmüştür.
Kapitalizmin rasyonel özellikler sergileyen modern biçimi ise tarihin belirli
bir döneminde sadece Batı’da ortaya
çıkmıştır. Weber kendi kuramını geliştirirken, özellikle Batı kapitalizminin
doğuşuna ilişkin nüfus artışı, 16. ve 17. yüzyıllarda yaşanan fiyat devrimi,
teknolojik yenilikler ve ücretli emek gibi tek bir faktörü öne çıkaran
kuramları eleştirmiştir. Bununla birlikte Weber, tek bir faktörü öne çıkaran
kuramlardaki bazı fenomenlerin -Avrupa’nın coğrafi yapısı, savaşla bağlantılı
endüstri ve lüks tüketim gibi- kapitalizmin doğuşunda etkili olduğunu
reddetmemektedir. Ancak diğer yandan sömürgeciliğin ve Yahudilerin kapitalizmin
doğuşunu sağladığına yönelik tezleri kabul etmemektedir. Sömürgecilik, Weber’in
de kabul ettiği gibi, çeşitli zenginlik unsurlarını bir araya getirmiş ancak
modern kapitalizmi karakterize eden piyasa odaklı üretime yol açmamıştır.
Benzer biçimde Yahudiler de parayla yapılan ticaretteki bütün becerilerine
rağmen rasyonel kapitalizmin yaratılmasında hiçbir rol oynamamış ve bunun
yerine Weber’in ifadesiyle bir tür parya
kapitalizmi yaratmışlardır. Weber, özellikle Antik Yahudilik başlıklı çalışmasında Yahudilerin büyüye karşı net
bir tavır koyarak modern Batı ekonomisinin doğuşuna olağanüstü katkılar
yaptıklarını kabul etse de, Yahudilerin hiçbir zaman rasyonel kapitalist bir
ruh geliştiremediklerini iddia etmiştir.
Bu tebliğde, Max
Weber’in modern rasyonel Batı kapitalizminin doğuşuna yönelik açıklamalarında
Yahudilere biçtiği rol, başka bir ifadeyle rasyonel kapitalizm ve Yahudiler arasındaki
ilişkisizliğe yönelik tezleri
tartışmaya açılacaktır. Bu çerçevede ilk önce Weber’in kapitalizmin farklı
türlerine yönelik açıklamaları ana hatlarıyla tanıtılacak ve Weber’in
Yahudilerin iktisadi ahlâkı ve faaliyetlerini belirli bir kapitalizm türü
içinde konumlandırırken ileri sürdüğü gerekçeler açıklanacaktır. Ardından,
Weber’in genel kuramı çerçevesinde Yahudilik ve modern Batı’yı tanımlayan
rasyonel kapitalizm arasındaki ilişkisizlik
iddialarının anlamı ve muhtemel sonuçlarına dair bazı çıkarımlarda
bulunulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Max Weber, Modern Kapitalizm,
Parya Kapitalizmi, Yahudiler ve Kapitalizm, Yahudi İktisadi Ahlâkı
JEWS
and
PARIAH
CAPITALISM AS THE IRRATIONAL FORM OF CAPITALISM IN WEBER SOCIOLOGY
The question of the origins of Modern capitalism in
the 19th century it is one of the most important issues that make up the agenda
of Social Sciences in the West. Participants in the origin discussions focused
on the economic evolution of the West -due to the fact that modern capitalism
was born in a certain period and in a specific geographical region of the
world- and tried to understand this process, which led to modern capitalism,
with all its aspects. As it is known, names such as Karl Bücher, Werner Sombart
and Karl Marx have made important contributions to this debate. At the turn of
the century, Max Weber, one of the founding figures of sociology, was also one
of the contributors to the debate.
Weber's theses on the origins of modern capitalism are
quite comprehensive. Weber framed his theses in particular in his works
entitled Protestant Ethic and the Spirit
of Capitalism, Economics and Society,
and General Economic History. In
various parts of these studies, he explained the numerous factors, their
prerequisites and general characteristics that led to the birth of Western
capitalism - rational capitalism, in
Weber's words. Weber's description of Western capitalism as rational capitalism is, of course, not
without reason. Weber thought that capitalism arose in different periods of
history and under different semblances in different geographies. The modern
form of capitalism, which exhibits rational characteristics, appeared only in the West at a certain period of
history. While developing his theory, Weber criticized the theories, especially
regarding the emergence of Western capitalism, that underscored a single factor
such as population growth, the price revolution of the 16th and 17th centuries,
technological innovations and wage labor. However, Weber does not deny that
certain phenomena in theories that point out a single factor -such as the
geographical structure of Europe, war-related industry, and luxury consumption-
were instrumental in the birth of capitalism. But on the other hand, he does
not concur with theses that colonialism and Jews led to the birth of
capitalism. Colonialism, as Weber acknowledged, combined various elements of
wealth but did not result in the market-driven production that characterizes
modern capitalism. Similarly, Jews, despite all their skills in the trade with
money, played no role in the creation of rational capitalism and instead, in
Weber's words, created a kind of pariah
capitalism. Although Weber acknowledges that Jews made extraordinary
contributions to the birth of the modern Western economy by taking a clear
stand against sorcery, especially in the study titled Ancient Judaism, he claimed that Jews had never been able to develop a rational capitalist
spirit.
In this paper, the role that Max Weber cast to the
Jews in his interpretation for the emergence of modern rational Western
capitalism, in other words, his theses on the irrelevance between rational capitalism and Jews will be discussed.
In this context, Weber's explanations of different types of capitalism will
first be outlined and Weber's justifications for positioning the economic
ethics and activities of Jews within a particular type of capitalism will be
explained. Then, within the framework of Weber's general theory, inferences
will be made about the meaning and possible consequences of the claims of irrelevance between Judaism and rational
capitalism that define the modern West.
Keywords: Max Weber, Modern capitalism, Pariah Capitalism, Jews
and Capitalism, Jewish Economic Ethics