Zemahşerî’nin el-Mufassal Fi San‘ati’l-İ‘râb’ının Kırâat İcazetleri


Creative Commons License

Ençakar A.

in: Bütün Yönleriyle Zemahşerî, Prof. Dr. Ömer Arslan,Dr. Öğrt. Üyesi Abdullah Pakoğlu, Editor, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas, pp.83-96, 2023

  • Publication Type: Book Chapter / Chapter Research Book
  • Publication Date: 2023
  • Publisher: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları
  • City: Sivas
  • Page Numbers: pp.83-96
  • Editors: Prof. Dr. Ömer Arslan,Dr. Öğrt. Üyesi Abdullah Pakoğlu, Editor
  • Istanbul University Affiliated: Yes

Abstract

RECITATION IJAZAHS OF AZ-ZAMAKHSHARI’S AL-MUFASSAL FI SAN‘AT AL-E‘RAB

In his treatise named al-Mufassal fi San‘at al-‘Erab, which is one of the Arabic grammar classics, Zamakhshari has masterfully treated the issues included in Sibawayh's al-Kitab under four main headings; He has produced a unique work in terms of both the content and the presentation of the issues. The work has been read and taught in many scientific centers, especially in the Khwarezm region where Zamakhshari was born, since the date of its writing, 1 Muharram 515 (22 March 1121). Moreover, some linguists who read this treatise gave the students ijazah to read the work, if they wanted to, and wrote it at the end of the manuscript. In some of these ijazahs in al-Mufassal manuscripts, it is observed that only al-Mufassal was read from beginning to end, and in other parts, books such as al-Kashshaf, Navabigh al-kalim and al-Qıstas al-Mustaqim which also belong to Zamakhshari are located next to it and in the remaining part, books by other authors such as al-Talkhis, al-Meftaah, al-Qafiya, al-Shafiya, Izah al-Mufassal are added to it. On the other hand, it has been noted that, in some of these ijazahs, the whole of al-Mufassal was read to the teacher by the student; in others, some of it were read by the student who was given ijazah and the rest was read by the student’s friends; and in some of them it is read word by word with itqan. Again, it is observed that the linguist who gave the ijazah, in some of these ijazahs, mentioned his chain of ijazah extending back to Zamakhshari, while in others he did not. It is possible to mention two important results of these ijazahs, which contain important data in terms of the history of science, in the case of al-Mufassal: a. Unlike other treatises, recitation ijazah of al-Mufassal (and al-Kashshaf) was not given without listening to or reading from a teacher. b. al-Mufassal, has been the subject of recitation ijazahs most often in AH 7th-8th centuries and after these centuries, it has left its place to the treatises of Ibn al-Hajib named al-Shafiya and al-Qafiya.

ZEMAHŞERÎ’NİN EL-MUFASSAL Fİ SAN‘ATİ’L-İ‘RÂB’ININ KIRÂAT İCAZETLERİ

Zemahşerî, Arap dili grameri klasikleri arasında yer alan el-Mufassal fi San‘ati’l-‘İrâb isimli eserinde, Sibeveyhî’nin el-Kitâb’ında yer verdiği meseleleri dört ana başlık altında ustaca ele almış; hem muhteva hem de meseleleri sunuş itibariyle benzersiz bir eser ortaya koymuştur. Eser, telif tarihi 1 Muharrem 515’ten (22 Mart 1121) itibaren başta Zemahşerî’nin doğduğu Hârizm bölgesi olmak üzere birçok ilim merkezinde ilim halkalarında okunmuş ve okutulmuştur. Dahası bu eseri okutan bazı dilbilimciler, talebelere -istedikleri takdirde- eseri kıraat icazeti vermişler ve bunu nüshanın sonuna kaydetmişlerdir. el-Mufassal nüshalarında yer alan bu icazetlerin bir kısmında sadece el-Mufassal’ın baştan sona okutulduğu, diğer bir kısmında yanında yine Zemahşeri’ye ait olan el-Keşşâf, Nevâbiğu’l-kelim ve el-Kıstâsü’l-müstakîm gibi kitapların da yer aldığı, kalan kısmında ise başka müelliflere ait Telhîs, Miftâh, Kâfiye, Şâfiye, Îzahu’l-Mufassal gibi eserlerin yer aldığı görülmektedir. Diğer taraftan bu icazetlerin kimisinde el-Mufassal’ın tamamının talebe tarafından hocaya okunduğu; kimisinde bir kısmının icazet verilen talebe tarafından, kalan kısmının ise talebe arkadaşları tarafından okunduğu; kimisinde de kelime kelime itkân ile okunduğu not edilmiştir. Yine bu icazetlerin bazısında icazeti veren dil aliminin, Zemahşerî’ye kadar uzanan icazet silsilesini zikrederken kimisinde ise zikretmediği müşahede edilmektedir. İlim tarihi açısından önemli veriler barındıran bu icazetlerin el-Mufassal özelinde iki önemli sonucundan bahsetmek mümkündür: a. el-Mufasssal (ve el-Keşşâf)’ın, diğer eserlerden farklı olarak baştan sona bir hocadan dinlenmeden veya bir hocaya okunmadan kıraat icazeti verilmemiştir. b. el-Mufassal, en fazla kıraat icazetine hicri VII-VIII. yüzyıllarda konu olmuş, bu asırlardan sonra yerini İbnü’l-Hâcib’in Şâfiye ile Kâfiye isimli eserlerine bırakmıştır.