Akademik Veri Yönetim Sistemi
X. Ulusal Sosyoloji Kongresi, İstanbul, Türkiye, 20 - 22 Eylül 2023, ss.201
BM 2020 Toplumsal Raporu’na göre evsizler, toplumsal dışlanmanın görünmez kıldığı dezavantajlı grupların başında gelmektedir. Evsizliğe dair sosyolojik araştırmalar çoğunlukla evsiz tipleri, evsiz kalma nedenleri, evsizleşme anı, sokak tecrübesi, zorlukları ve bunlarla başa çıkma yollarına yönelmiştir. TÜBİTAK tarafından 1001 Programı kapsamında desteklenen 121K287 numaralı projeye dayanan bu araştırma ise literatürde üzerinde neredeyse hiç durulmayan “evsizlikten kurtulma” sürecine odaklanmaktadır. Araştırmada nitel yöntem ve fenomenolojik desen kullanılmış, yarı yapılandırılmış görüşmelerden elde edilen veriler MAXQDA programında analiz edilmiştir. Araştırma çıktılarının, evsizlikle ilgilenen bireysel ve kurumsal aktörlere, “evsizlikten kurtarma” süreçlerinde yol göstermesi ve faaliyetlerini daha çok evsizin yeniden toplumsal hayata katılmasını sağlayacak şekilde düzenlemesine katkı sağlaması öngörülmektedir. Kültürel sermaye, günlük rutinleri sürdürmek, şok tecrübesi, gelecek hayalleri/planları gibi bileşenlerin dışında sosyal sermaye de evsizlikten kurtulma sürecinde önemli rol oynamaktadır. İzole bir yaşam süren, ilişki ağları kısıtlı asosyal/münzevi evsizlerle evsiz grupları içinde iletişim/ilişki kurma becerileriyle öne çıkan “öncü evsiz” olarak adlandırdığımız tipin sokaktan kurtulmaya yatkınlıkları birbirlerinden farklıdır. Öncü evsiz hem evsizler ve hem de evsizlerle ilgilenenler nezdinde itibarlı ve güvenilir, girişken, kimi durumlarda diğer evsizlere liderlik eden, Jacobs’ın tanımladığı “kamusal karakter” niteliği taşıyan, ilişki ağları güçlü evsizleri ifade eder. Öncü evsizlerin “sosyal sermaye”lerine yakından bakıldığında Snow ve Anderson’ın isimlendirmesiyle “ikili hayat”a sahip oldukları görülür. İkili hayat bir evsizin, sokakta olmasına rağmen, bir yandan da toplumsal hayata dahil olduğunu, evsizlerin yanı sıra evsiz olmayanlarla da etkileşime girip yakın ilişkiler kurmasını ifade eder. Bu araştırma öncü evsiz tipinin ikili hayatının ve sosyal sermayesinin, kendisinin ve diğer evsizlerin evsizlikten kurtulma süreçlerine katkısına odaklanmaktadır. Bir öncü evsizin evsizlikten kurtulma/kurtarma becerisi, özellikle evsiz olduğu dönemde kurduğu ilişkilere bağlıdır. Öncü evsiz hem evsizlere yönelik STK/kamu çalışanları ve esnafla hem de evsizlerle temas halinde olması sayesinde iki grup arasında köprü vazifesi görür. Karşılıklı güncel bilgi ve haberleri aktararak hem kendisinin hem de diğer evsizlerin yemek, güvenlik, sosyalleşme, iş ve barınak gibi ihtiyaçlara erişimini kolaylaştırır.