İsyan mı Hâkimyet Mücedelesi mi? Cihangir Hoca’nın Siyasi Faaliyetleri


Creative Commons License

Şen H.

Sosyal Bilimler ve Eğitim, cilt.4, sa.1, ss.80-97, 2021 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 4 Sayı: 1
  • Basım Tarihi: 2021
  • Dergi Adı: Sosyal Bilimler ve Eğitim
  • Derginin Tarandığı İndeksler: EBSCO Education Source, MLA - Modern Language Association Database, Asos İndeks
  • Sayfa Sayıları: ss.80-97
  • İstanbul Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Türkistan’da sosyo-kültürel olaylarda kanaat önderi olarak kabul edilen Hocalar Yarkend Hanlığı döneminde toplumdaki birlik ve beraberliğin artırılması için Abdul Kerim Han tarafından (1559-1591) Doğu Türkistan’a çağırıldı. Abdul Kerim Han’dan sonra birçok hükümdar aynı gaye ile Hocaları bölgeye davet etti. Hocalar birlik ve beraberliği sağlamak için halka telkinler verirken kendi aralarında Aktağlık ve Karatağlık olarak ayrılarak rekabete tutuştu. Bu rekabet Yarkend Hanlığı’nın yıkılmasına, bölgede Cungar Hanlığı’na bağlı Hocalar Devri’nin başlamasına neden oldu. Hocaların hâkimiyetine destek veren Cungar Hanlığı’ı 1755 yılında Mançu İmparatorluğu (1644-1911) tarafından yıkıldı. 1755 yılında Cungar Hanlığı’na son veren Mançular, Aktağlık-Karatağlık çekişmesinden faydalanarak 1759 yılında Doğu Türkistan’ı istila ettiler. Bölgenin Mançular tarafından istila edilmesiyle Aktağlık Hocalarından Han Hoca ve Burhaneddin Hoca aileleriyle birlikte Bedahşan’a kaçtılar. BurhaneddinHoca’nın oğlu Salih Hoca Batı Türkistan’da kamuoyu oluşturarak Doğu Türkistan’ın bağımsızlığı için uğraştı. Bu siyasi ortamda yetişen Burhaneddin Hoca’nın torunu Cihangir Hoca’nın siyasi faaliyetlerinin ortaya konulması Yakup Han’ın bölgede kurduğu Kaşgar Hanlığı’na giden yolun anlaşılması için önem arz etmektedir. Ayrıca Hokand Hanlığı’nın Hocalara karşı tutumu, Mançu İmparatorluğu-Hokand Hanlığı ilişkilerinde Hocaların önemi ve Doğu Türkistan istiklal mücadelesinde Hokand Hanlığı’nın yerinin tespit edilmesi bakımından Cihangir Hoca’nın siyasi faaliyetleri büyük bir öneme sahiptir. Cihangir Hoca’nın siyasi faaliyetlerini konu edineceğimiz bu çalışmamızda ağırlıklı olarak Türkistan’ın yerli kaynaklarından faydalandık. Mançu belgeleri için ise İngilizce yapılmış çalışmalardan istifade ettik. Yerli kaynaklar ve Mançu kaynakları üzerine yapılmış İngilizce araştırmaların yanı sıra bölgeye gelen ve Cihangir Hoca hakkında bilgi veren seyyahların notlarını da kullanmaya gayret ettik.