Research Information System
in: Cumhuriyetin 100. Yılında Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Ergani, Oktay BOZAN-Abdusselam ERTEKİN-Abdullah CENGİZ -Davut ADLIĞ, Editor, Ekin Baım Yayın Dağıtım, Bursa, pp.335-374, 2023
Ergani, 19. yüzyıl başlarından itibaren Diyarbakır’a bağlı bir kaza olarak
idare edilmekteydi. Ergani Kazası, burada mevcut bakır madeni işletmesi nedeniyle Ergani Maden-i Hümayunu Kazası veya Maden Kazası adlarıyla da zikrediliyordu. Bu isim karmaşası, Ergani’nin 1876’da sancak oluşundan sonra ve
Cumhuriyet dönemi ile birlikte 1923’de vilayet yapılmasının ardından Ergani
Vilayeti ve Ergani Madeni Vilayeti adlarının kullanımı ile devam etmiştir.
Diyarbakır’da 1867 vilayet düzenlemeleri yapılınca Ergani Kazasının statüsü değişmiştir. Nitekim Ergani, Mamuretülaziz (Elazığ) Sancağına bağlı olmak üzere bir kaymakamlık haline getirilmiştir. Bu düzenleme sonrası Ergani
Kaymakamlığı’na şu nahiyeler bağlanmıştır: Ergani Madeni, Palu, Çermik,
Eğil, Çüngüş ve Ebu Tahir. Ergani’deki bu idari yapı, bazı küçük değişikliklerle
birlikte 1876’da mutasarrıflık teşkilatının kuruluşuna kadar sürmüştür .Osmanlı idari sisteminde mutasarrıflık birimi, 19. yüzyıl ortalarından itibaren sancakların yönetimi amacıyla gelişme göstermiştir. Mutasarrıflık statüsünde idare edilen sancaklar/livalar, nüfus ve ekonomik potansiyellerine göre
sınıflandırılmaktaydı. Osmanlı’da 1867 idari düzenlemeleri sonrası imparatorluğun genelinde yeni vilayetler kurulurken, mutasarrıflıkların sayısı da artmıştır. Bu süreçte mutasarrıflık haline getirilen kazalardan biri olan Ergani, idari
bir gereklilikten ziyade, askeri planlamalar çerçevesinde statü değişimine uğramıştır. Ergani, 47 yıl süren mutasarrıflık idaresi tecrübesi ardından Cumhuriyet
döneminde il yapılmış ve yaklaşık üç yıllık bir süre boyunca vilayet teşkilatı
seviyesinde yönetilmiştir.