Kolera, bir enfeksiyon hastalığıdır ve salgına dönüşebilme özelliği nedeniyle insanlık tarihi boyunca çok fazla can kaybına sebep olmuştur. Osmanlı İmparatorluğunda ilk kolera salgını 1822 yılında görülmüş, bu tarihten sonra da salgınlarla karşılaşılmıştır. Osmanlı yöneticileri, kolera başta olmak üzere diğer salgın hastalıklarla mücadele amacıyla 1838’de Meclis-i Umur-ı Sıhhiye’yi teşkil etmiştir. Devlet, bu kurumun yanı sıra salgınla mücadele için geniş yetkilerle donatılmış bazı uzmanları da görevlendirmiştir. Bu uzmanlardan birisi aslen Polonyalı (Leh) bir mülteci olan kimyager-eczacı Charles Bonkowski Paşa (1841-1905)’dır. 1892’de Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişliği unvanı verilen Bonkowski Paşa, maiyetinde yer alan görevliler ile başta İstanbul olmak üzere Edirne, Bursa, Trabzon, İzmir, İzmit ve civarında başgösteren 1892-1895 kolera salgınında aktif görev almıştır. Gittiği yerlerde sadece teftiş yapmamış, bir amir sıfatıyla sağlık görevlilerini organize etmiş, çeşitli direktifler vererek onları yönlendirmiştir. Ayrıca teftiş ettiği yerlerde hastalığın nasıl ortaya çıktığına, yayıldığına ve kontrol altına alınabilmesi için nelerin yapılması gerektiğine dair görüşlerini Sadarete raporlar halinde sunmuştur. Bonkowski Paşa, önerdiği ve uygulamaya koyduğu sağlık önlemlerini Sadaret ve Meclis-i Umur-ı Sıhhiye ile eş güdümlü olarak yürütmeye çalışmıştır. Bu makale, ağırlıklı olarak Bonkowski Paşa’nın hazırladığı ve Osmanlı Arşivi’nde (İstanbul) bulunan raporlara dayanılarak hazırlanmıştır.
Cholera is an infectious disease that has caused many deaths throughout human history due to its ability to turn into an epidemic. The first cholera epidemic in the Ottoman Empire broke out in 1822, with epidemics being encountered after this date. Ottoman administrators formed the Meclis-i Umur-ı Sıhhiye [Council of Health Affairs] in 1838 to fight epidemic diseases, especially cholera. Moreover, the empire also appointed experts to combat epidemics. One of these experts was the chemist-pharmacist Charles Bonkowski Pasha, a refugee of Polish origin. Appointed as General Inspector-in-Chief of Public Hygiene in 1892, Bonkowski Pasha worked actively during the 1893-1895 cholera epidemic with his team in various cities of the Ottoman Empire such as Istanbul, Edirne, Bursa, Trabzon, Izmir, Izmit, and their surrounding areas. Bonkowski Pasha not only inspected the places he visited, but he also supervised the organization of sanitary officers and guided them with directives. He additionally presented his views to the Grand Vizier through his reports dealing with the emergence and spread of the disease in the places he’d inspected and the measures to be taken to bring it under control. Bonkowski Pasha attempted to maintain the sanitary measures he’d implemented in coordination with the Office of the Grand Vizier and the Council of Health Affairs. The present article is essentially based on the sanitation reports Bonkowski Pasha wrote that are kept in the Ottoman Archives in Istanbul.
