İnsani gelişme, bir toplumun refahını yalnızca ekonomik büyüme ile değil aynı zamanda bireylerin yaşam kalitesini belirleyen eğitim ve sağlık boyutlarını da dikkate alan bir paradigmadır. Bu çerçevede insani gelişmeyi ölçmek amacıyla kullanılan temel göstergelerden biri Birleşmiş Milletler Gelişim Programı (UNDP) tarafından yayımlanan İnsani Gelişme Endeksi’dir (İGE). Türkiye, 2023 İGE raporuna göre “çok yüksek insani gelişme” kategorisinde yer almakla beraber iller düzeyinde İGE değerlerinde farklılıklar gözlemlenmektedir. Bu durum, illerin gelişmişlik düzey@ lerinin daha detaylı bir şekilde analiz edilmesini gerekli kılmıştır. Bu kapsamda, Türkiye’deki 81 ilin 2023 dönemi İGE verileri (eğitim, sağlık, gelir) kullanılarak hiyerarşik kümeleme (Ward yöntemi), k@ortalama, k@medoids, bulanık k@ortalama ve k@kırpılmış ortalama gibi farklı kümeleme yöntemleriyle iller sınıflandırılmıştır. Ayrıca, 2015@2023 dönemini kapsayan panel veri ile panel K@ortalama yöntemi de analizlere dâhil edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre Ward tekniği, k@medoids, bulanık c@ortalama ve panel K@ortalama yöntemlerinde en uygun küme sayısı 7 olarak belirlenirken, k@ortalamalar ve k@kırpılmış ortalamalar yöntemlerinde ise küme sayısı 6 olarak tespit edilmiştir. Kümeleme sonuçlarına göre İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli gibi metropoller İGE bileşenleri açısından en gelişmiş kümede yer alırken, Ağrı, Batman, Diyarbakır, Iğdır, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Van illeri de en az gelişmiş kümede yer almıştır. Batı bölgelerinden doğuya doğru gidildikçe gelişmişliğin azaldığı gözlenmiştir. Bu çalışma ile İGE bileşenleri perspektifinden illeri farklı kümeleme yöntemleri ile sınıflandırarak bölgesel eşitsizlik konusuna ışık tutmak hede@ flenmiştir.
Human development is a paradigm that evaluates the welfare of a society not only through economic growth but also by considering dimensions that determine individuals’ quality of life, such as education and health. In this context, one of the key indicators used to measure human development is the Human Development Index (HDI), published by the United Nations Development Programme (UNDP). According to the 2023 HDI report, Türkiye is categorised as having “very high human development”; however, significant disparities are observed among provinces in terms of HDI values. This situation necessitates a more detailed analysis of the development levels of the provinces. Within this framework, the 2023 HDI component data (education, health, income) of 81 provinces in Türkiye were used to classify the provinces using various clustering techniques, including hierarchical clustering (Ward’s method), k@means, k@medoids, fuzzy c@means, and trimmed k@means. In addition, a panel K@means approach was applied based on data from the 2015–2023 period. According to the results obtained, the most sui e number of clusters was determined as 7 in the Ward technique, k@medoids, fuzzy c@means and panel K@means methods, while the number of clusters was determined as 6 in the k@means and trimmed k@means methods. According to the clustering results, while metropolises such as İstanbul, Ankara, İzmir and Kocaeli were in the most developed cluster in terms of HDI components, Ağrı, Batman, Diyarbakır, Iğdır, Mardin, Siirt, Şanlıurfa and Van provinces were in the least developed cluster. It was observed that development decreased from the western regions to the east. This study aimed to shed light on the issue of regional inequality by classifying the provinces using different clustering methods from the perspective of HDI components.
