TÜRKLAD-Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, cilt.4, sa.2, ss.269-287, 2020 (Hakemli Dergi)
Uygur Türkleri, anavatanları Doğu Türkistan başta olmak üzere Kazakistan, Kırgızistan,
Özbekistan, Suudi Arabistan, Türkiye gibi pek çok ülkede yaşamaktadırlar. Gelişmiş bir yazı
dili olan Çağdaş Uygur Türkçesi ile zengin bir edebiyat ortaya konulmuştur. Edebî ürünlerin,
Arap alfabesi, Kiril alfabesi ve Latin alfabesi ile yayımlanması ve bu edebî ürünler arasında şiir
örneğinde görebileceğimiz gelişme veya durgunluk, Uygurların içinde bulunduğu siyasi ve
sosyal durum ile doğrudan ilişkilidir. Bahsi geçen alfabeler kimi zaman resmî olarak kimi
zaman ise gayri resmî olarak kullanılmıştır. Şiirlerin konusu ve içeriği incelendiğinde, Arap
alfabesinin kullanıldığı dönemde gelişme kaydettiği ve çeşitli konuların ele alındığı, Latin
alfabesinin kullanıldığı dönemde durgunluk yaşadığı ve duygusuz propaganda metinlerinin
yoğunluk kazandığı görülmüştür. Kiril alfabesi, Doğu Türkistan’da iki yıl pilot uygulamada
kullanıldığı için basın yayında yer almamıştır. Ancak Kazakistan’daki Uygurların bu alfabe ile
çeşitli konularda şiirler yayımladığı görülmüştür.
Çalışmada nitel araştırma yöntemi uygulanmıştır. Alfabenin edebî eserlerin gelişimine
olan etkisi ve/veya bu etkiyi tetikleyen diğer etmenler, şiir özelinde tartışılmaya çalışılmıştır.
Uyghur Turks have lived in primarily East Turkestan, their homeland and many
countries such as Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Saudi Arabia, Turkey. The literature is
rich in Modern Uyghur Turkish, which is an advanced literary language. Writing literary
products in Arabian alphabet, Cyrillic alphabet and Latin alphabet and the advancement or
recession as can be seen in the example of poems among these literary works is directly
associated with political and social condition of the Uyghurs. The said alphabets are used
sometimes in official and sometimes in unofficial way. The subject matter and content of the
poems have been examined and it has been seen that the poems advanced in the period when
Arabian alphabet was used and several topics have been discussed whereas the poems recessed
and cold propaganda texts were used dense in the period when Latin alphabet was used. Cyrillic
alphabet was not under press coverage as it was used as a pilot scheme in East Turkestan.
However it has been seen that Uyghurs in Kazakhstan published poems in this alphabet.
In the paper; analysis method for published materials was used, the effect of the
alphabet on the advancement of literary works and other factors triggering such effect shall be
discussed as specific to the poem.