Edebî Dil Unsurları Açısından Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi

Creative Commons License

Temel Alemdar E.

İSTANBUL ÜNIVERSITESI EDEBIYAT FAKÜLTESI TÜRK DILI VE EDEBIYATI DERGISI (TÜDED), cilt.59, sa.1, ss.159-191, 2019 (Hakemli Dergi)

Özet

Türk dili tarihinde Eski Türkçe dönemi, MS VI. yüzyıl ile XI. yüzyıl arasını kapsamaktadır. Eski Türkçenin Köktürkçeden (VI.-IX. yy.) sonra gelen ikinci evresini Eski Uygur Türkçesi dönemi (IX.-XI. yy.) oluşturmaktadır. Eski Uygur Türkçesinin sözvarlığı, Köktürkçeden farklı olarak, benimsenen pek çok değişik inanç sistemi (Maniheist, Buddhist, Hristiyan ve Müslüman çevre) ve yerleşik yaşam tarzının da etkisiyle çeşitlilik göstermektedir. Bu makalede Eski Uygur Türkçesi dönemi Buddhist çevre metinlerinden olan ve Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi adı ile tanınan İyi ve Kötü Prens Öyküsü (çatik, jataka), edebî dil unsurları açısından ele alınacaktır. Eski Uygur Türkçesinde kaleme alınan, X. yüzyıla ait olduğu tahmin edilen ve her bir sayfası bazen 7 bazen de 8 satırdan oluşan toplam 80 sayfalık bu el yazması metni edebî kılan ölçütlerin başında içerdiği tekrar grupları (taŋ adınçıγ , uluγ kiçig, adruq adruq, satıγ yuluγ,…), kavram öbekleri (el törü, el adaq, busan- ıγla-,…), benzetmeler (ärdini täg, tütär-çä, antaγ, ança,…), metaforlar (ämgäk ämgän-, lenxua, kün täŋri,…), metonimiler (qolγuçı, yer täŋri, içgärü, qapaγ,…), deyimler (yazuqqa tüş-, köŋlin bert-, yol ayu ber-,…), morfolojik tekrarlar (belçä boγuzça, turγalı aşlaγalı, buşuş*luγ qadγu-luγ,…) ile sözdizimi hususiyetleri (hitap ifadeleri, soru cümleleri,…) gelmektedir. Bu makalede, Paris Bibliothéque Nationale’de Pelliot Chinois 3509 ile British Museum’da Or. 8212 (118) numaralı el yazmalarının ortak incelemesinden oluşan Hamilton neşrinin, Türk Dil Kurumu tarafından 2011 yılında 2. baskısının yapıldığı ve Vedat Köken’e ait İyi ve Kötü Prens Öyküsü adlı çeviri metni esas alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Eski Uygur Türkçesi, Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi, edebî dil ölçütleri, ifade gücü, sözvarlığı

The Old Turkish period in the history of Turkish language covers the VIth and XIth century AD. The Old Uighur Turkish constitutes the second part of the Old Turkish after Kokturkish. The vocabulary of the Old Uighur Turkish varies with the influence of different belief systems (Manichaeism, Buddhism, Christianity and Islam) which they adopted unlike Kokturkish. In this article, İyi ve Kötü Prens Öyküsü (çatik, jataka) or The Story of Prince Kalyanamkara and Papamkara which belongs to the Buddhist Environment of the Old Uyghur Turkish Texts will be examined with regard to literary language elements. Criterions of the literary language of this manuscript which has been written in Old Uighur Turkish, forecasted to belong to the Xth century, each page consists of 7 lines whereas the others 8 lines, a total 80 pages are: Repeat groups (taŋ adınçıγ , uluγ kiçig, adruq adruq, satıγ yuluγ,…), concept phrases (el törü, el adaq, busan- ıγla-,…), emulatings (ärdini täg, tütär-çä, antaγ, ança,…), metaphors (ämgäk ämgän-, lenxua, kün täŋri,…), metonymias (qolγuçı, yer täŋri, içgärü, qapaγ,…), idioms (yazuqqa tüş-, köŋlin bert-, yol ayu ber-,…), morphological repetitions (belçä boγuzça, turγalı aşlaγalı, buşuş*luγ qadγu-luγ,…) and syntax properties (address forms, question sentences,…). The study will be grounded on the second edition of Turkish Language Association and Vedat Köken’s translation (2011) of James Russell Hamilton’s publication. Vedat Köken’s study have consisted examination of Pelliot Chinois 3509 in Bibliothéque Nationale and Or. 8212 (118) in British Museum.

Keywords: The Old Uighur Turkish, Story of Prince Kalyanamkara and Papamkara, criterions of literary language, expression power, vocabulary