Akademik Veri Yönetim Sistemi
Memlükler Dönemi Sempozyumu-II: İlim, Düşünce, Sanat ve Kurumlar, İstanbul, Türkiye, 1 - 02 Haziran 2023, ss.42-43
Vakıf gayesi açısından medrese ve
hankâh gibi ilim kurumlarındaki en önemli zümreler hiç şüphesiz öğrenciler (fukahâ)
ve dervişlerdir (fukarâ). Memlükler döneminde telif edilen tabakat
eserlerinde medreselerin müderrislik veya sûfi kurumlarının şeyhlik
mansıplarına tayin edilen âlimlere dair zengin kayıtlar bulunmakta, bazı kurumların
müderrisleri ve şeyhleri sistemli bir şekilde tespit edilebilmektedir. Bununla
birlikte bir âlimin ilim tahsil sürecinde hangi medresenin veya medreselerin
kadrolu öğrencisi olduğuna dair kayıtlar son derece dağınık ve azdır. Bu durum
büyük ölçüde medreselerde müderrisin verdiği dersi tekrar ettiren muîdler ve
sûfi kurumlarındaki dervişler için de geçerlidir. Bu konuda İslâm eğitim tarihi
açısından dikkat çekici olan istisnai örneklerden bazıları Mücîrüddin el-Uleymî’nin
(ö. 927/1521) el-Ünsü’l-celîl bi-târîhi’l-Kuds ve’l-Halîl adlı Kudüs
tarihinde yer almaktadır. Uleymî, eserinin bir kısmını Kudüs ulemasının
tabakatına tahsis etmiş, burada Salâhiyye Medresesi’nin müderrislerinden ve
Salâhiyye Hankâhı’nın şeyhlerinden bahsetmiş, bunun da ötesinde özellikle 9.
(15.) yüzyılda bu iki kurumda görev yapan öğrencileri, muîdleri ve dervişleri
sistemli bir şekilde kayıt altına almış ve bunların tahsil süreçlerini
anlatmıştır. Kudüs’ü Haçlılar’dan geri alan Selâhaddin Eyyûbî tarafından 6.
(12.) yüzyılın sonlarında kurulan bu iki müessese, Memlükler dönemi boyunca da Kudüs’ün
ve hatta tüm Mısır-Şam bölgesinin en önemli ve muteber ilim kurumları arasında
yer almaya devam etmiştir. Bu tebliğde Uleymî’nin el-Ünsü’l-celîl’i üzerinden
Salâhiyye Medresesi’nin muîdleri ve öğrencileri ile Salâhiyye Hankâhı’nın
dervişleri tespit edilecek, bunların biyografileri incelenerek tahsil süreçleri
ve kariyerleri araştırma konusu edilecektir. Bu şekilde tabakat eserlerinde, dolayısıyla
medrese ve ulema araştırmalarında büyük ölçüde kenarda kalmış olan muîdlerin,
öğrencilerin ve dervişlerin ilmî serüvenleri ve ilim kurumlarıyla ilişkileri gündeme
getirilecek ve tartışmaya açılacaktır.