Karşılaştırmalı Olarak Türk Dillerinde Bilimsel Terimlerin Dil Yapıları


MINSAFINA A., DEVELİ H.

Modern Oriental Studies, cilt.3, sa.2, ss.183-193, 2021 (Hakemli Dergi)

Özet

Terimler, belli bir konu alanında özel anlama sahip olan sözcüklerdir.  Anlam bulanıklığını önleyen terimler, tek anlama sahip olup uzmanlık alanındaki konuların düzenlenmesinde, bilginin biçimlendirilmesinde ve ona ulaşılmasında yardımcı olan unsurlardır. XIX. yüzyıla kadar aynı kültürel çerçevede gelişen Türk dillerinin bilimsel terminolojileri de bu döneme kadar aynı gelişme evrelerinden geçmiştir. 1922 yılında Sovyetler Birliği’nin ve 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla Türk dillerinin gelişimi farklı yollardan gitmiş ve terimbilimin gelişme süreçleri de farklılaşmaya başlamıştır. Bu çalışmada günümüzden XX. yüzyılın başlarına kadar olan süreçte Türk dillerinde terim yapma konusunda hangi yolların takip edildiği ana hatlarıyla değerlendirilecektir. Çalışmanın temel malzemesini beş Türk dilinin (Azerbaycan Türkçesi, Kazakça, Tatarca, Türkiye Türkçesi, Özbekçe) dilbilim ve fizik-matematik terimleri oluşturmaktadır. Adı geçen beş Türk dilindeki terimlerin dil yapılarını incelemek amacıyla 4 temel terim yapma yolu belirlenmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında, bu terim yapma yollarının hangi dilde ne kadar çok kullanıldığı, Türk dillerindeki terimlerin dil yapılarının ortak ve ortak olmayan özellikleri gösterilmiştir. 

Terminology is a specific part of lexicology. They prevent ambiguity and help in organizing and preserving the knowledge. Till the 19th century the Turkic languages were developing in the same cultural environment, so their terminology also went through the same development stages. With the establishment of the Soviet Union in 1922 and the Republic of Turkey in 1923, the development of terminology in the Turkic languages continued in different directions since the languages were involved in different language politics and language planning processes. This article focuses on the ways of creating terminology in the Turkic languages since the beginning of the 20th century to the present day. The basic material of this research is linguistic and physics-mathematics terminology of five Turkic languages (Azerbaijani, Kazakh, Tatar, Turkish, Uzbek). In order to analyze the linguistic structures of terminology in the Turkic languages, four main ways of creating terminology were identified. The results provide the information on how often each of the ways of terms formation is used in every language and examines common and distinctive linguistic features of scientific terminology in five Turkic languages.