Research Information System
IX. Milletlerarası Türkoloji Kongresi , İstanbul, Turkey, 13 - 17 September 2021, pp.1-23
Toplumların hafızası olan dil yadigârları, kültürel
yapı değişimlerinin dile yansımalarını gösteren kaynaklardır. Farklı medeniyet
daireleriyle temas eden milletler, tanıştıkları yeni varlık ve kavramların
adlarını doğrudan kendi dillerine aldıkları gibi konuştukları dilin kurallarına
uygun biçimde bunlara yeni karşılıklar da bulabilirler. Bununla birlikte
kültürel temaslar neticesinde zaman zaman önceden beri bildikleri varlık ve kavramları
karşılayan kelimelerde değişiklik yoluna da gidebilmektedirler.
Karahanlı Türkçesi dönemi, yeni bir kültür ve
medeniyet dairesine girişin yaşandığı, önemli dönüm noktalarından biridir.
Dolayısıyla sözü edilen değişikliklerin dilde yoğun biçimde yaşandığı bir zaman
aralığı olduğu söylenebilir. Belirli bir kavram alanını temsil eden kelimelerin
incelenmesi, bu değişim ve dönüşümün yönü ve yapısı hakkında fikir
verebilmektedir. Bu noktadan hareketle, bildirimizde Karahanlı Türkçesi dil
yadigârlarından Kutadgu Bilig, Dîvânu
Lugâti’t-Türk, Atebetü’l-Hakâyık ve Kur’an
Tercümelerinde geçen zaman ölçüleri ele alınmaktadır. Yıl, ay, gün, günün
vakitleri, vb. kavramları karşılayan adlar belli bir tasnif çerçevesinde
mukayese edilmeye çalışılacaktır. Elde edilen veriler ışığında Türklerin bu
dönemde kullandıkları zaman ifadelerinin hangi dil ve kültür çevresine ait
oldukları belirlenecektir. Kelimelerden ve ifadelerden hareketle dönemin zamanı
algılayış biçimi üzerine de bazı dikkatler ortaya konulacaktır. Bu sayede aynı
döneme ait eserler arasında zamanın adlandırılışıyla ilgili tercihler
nedenleriyle belirlenmeye çalışılacaktır.