Bilge Kağan Âbidesi'nde Tekrar Grupları

Creative Commons License

Temel Alemdar E.

İstanbul Kültür Üniversitesi V. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi TUDOK 2014, İstanbul, Türkiye, 23 - 24 Haziran 2014, ss.111-131

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.111-131
  • İstanbul Üniversitesi Adresli: Hayır

Özet

         Anlamı kuvvetlendirmek, pekiştirmek ve güçlendirmek amacıyla eş, yakın ve zıt anlamlı kelimelerin birbirini takip etmesi sonucunda meydana gelen kelime gruplarına tekrar grubu denir.

           Tekrar grubu pek çok araştırmacı tarafından "ikileme, ikizleme, kelime koşması, hendiadyoin, pekiştirme, katmerleme, yineleme, parça ikilemesi" gibi çeşitli adlar altında ele alınıp incelenmiştir. Bu yazıda, öncelikle Türkçenin tarihsel ve çağdaş lehçelerinde kullanılan "tekrar grubu" gramer kategorisinin adlandırılması meselesi üzerinde durulacak akabinde Türk-Runik yazı sistemi ile yazılmış eserlerden olan Orhun Âbideleri'nin Bilge Kağan metninde yer alan tekrar grupları, anlam, şekil, tür ve görevleri açısından tasnif edilerek incelenecektir.

            Muharrem Ergin'in Orhun Âbideleri adlı eserinden taradığımız tekrar grupları anlamlarına göre eş (arkış tirkiş, yabız yablak), yakın (eçüm apam, işig küçüg) ve zıt (ilgerü kurıgaru, ot sub, kök yir); yapı ve kuruluşlarına göre iyelik (ilin törüsin, altunın kümüşin), hâl (durum) ekli (sabı ötügi, içre taşra) vb., zarf-fiil (toru ölü, itip yaratıp), çekimli fiillerden (allkndıg arıltıg, tirmiş kubramış) kurulu vb.; sözcük türü bakımından isim, sıfat, zarf, fiil; görev bakımından ise özne, nesne, tümleç, yüklem olmak üzere toplam dört başlık halinde tasnif edilmiştir.

       Orhun Âbideleri'nde kullanılan üslûp özelliklerinin biçimlenişinde tekrar gruplarının önemli bir rolü vardır. Dilin estetik boyutuna hizmet eden, üslûp özelliği olarak kullanılan ve bu nedenle farklı yöntemlerle kurulan tekrar türleri de mevcuttur. Bilge Kağan Âbidesi'nde anlatıma âhenk katan bu tekrar grupları çok sık kullanılmakta ve ifade gücünü zenginleştirmektedir.

      Bilge Kağan Âbidesi'nde tespit ettiğimiz söz konusu tekrarların, şekilden ziyade anlam yönü üzerinde durulmuş ve âbidenin anlatımını ne derece etkilediği araştırılmıştır. Bu bildiride alışılagelmiş tekrar yapılarının dışındaki Orhun Âbideleri'nin dil ve üslûp özelliklerini teşkil eden tekrar grupları ortaya konulacaktır.

 

 

        The word groups that occur with intent to strenghten and reinforce the meaning, with the result of following the synonyms, homoionyms and antonyms one another, are called repetition group.

        Repetition groups has been worked through and analysed by many researchers under various names such as “hendiadyoin, twin word, wordballad, reinforcement, multiple classificiation, reiteration, segment hendiadyoin." In this study, firstly “repetition group” that is used in historical and contemporary dialect of Turkish that denominated of grammar category is going to be emphasized, and then the repetition groups which appears in the Bilge Khagan text of Orkhun Monuments that is one of the works of which is written with Turkic- Runic script system are going to be classified and analysed in the way of meaning, style, type and their functions.

          The repetition groups that we have gone through the study which is called Orkhun Monument of Muharrem Ergin are classified under four titles in view of their meanings. These are; synonyms (arkış tirkiş, yabız yablak), homoionyms (eçüm apam, işig küçüg) and antonyms (ilgerü kurıgaru, ot sub, kök yir). They are classified in view of their structures and formation. These are; possessive suffix (ilin törüsin, altunın kümüşin), case suffixes (sabı ötügi, içre taşra), verbal adverb (toru ölü, itip yaratıp), finite verbs (alkındıġ arıltıg, tirmiş kubramış). In point of word type they are noun, adjective, adverb, verb and in view of function, they are classified as subject, complement, object, verb.

     Repetition groups have an important role in forming of  style features that are used in Orkhun Monuments. Repetition types that serve for aesthetics side of language, are used  as style feature and for this reason repetition types that are formed with different methods are existing. This repetition groups that bring consonance to the expression in the Bilge Khagan Monument are frequently used and enrich the expression strenght.       

        Repetitions that we have identified in the Bilge Khagan Monument is emphasized on meaning way rather than form and it has been studied how it has effected expression of the monument. In this report, repetition groups that constituted language and style features of Orkhun Monuments but except for the usual repetititon structures are going to be presented.